مزارات ایران و جهان اسلام

فصل اول کتاب: مشخصّات رهبر قیام1

نام و مشخصّات رهبر قیام 

نَسب شریف..

پدر بزرگوار.

تاریخ تولّد و شهادت زید علیه‏السلام

مادر زید علیه‏السلام

لقب‏هاى زید علیه‏السلام

فضایل علمى و اخلاقى زید علیه‏السلام

بیان رساى زید علیه‏السلام
تفسیر قرآن در زندان.
شاگردان زید علیه‏السلام 

تألیفات زید بن على علیه‏السلام

همسر و تعداد فرزندان زید علیه‏السلام

نام مادر یحیى علیه‏السلام

سیماى یحیى علیه‏السلام

یکى از بقاع مشهور استان قم، آرامگاه امامزاده حمزه معروف به شاه حمزه، واقع در خیابان طالقانى (آذر) قم مى‏باشد که مورد توجّه اهالی و مزار عمومى و محلّ قسم خوردن و قسم دادن متخاصمین در امور حقوقى بلکه جزایى در گذشته بوده است. این بنا شامل حرم، رواق‏هاى مجلّل، ایوان، کفشکن و حجره‌های متعدّد و مختلف مى‏باشد که هر کدام در تاریخ‌هاى گوناگون ساخته و تعمیر یا اضافه شده ‏اند.

این برج خشتی و گلی، در محلّه چال خانقلی در شهر سامن قرار دارد و قدمت آن به حدود سال 700 هـ . ق می‌رسد.
قطر پایه‌های برج در حدود 15 متر است. ارتفاع این برج چهار طبقه بود، که در زمان جنگ جهانی اوّل در حمله روس‌ها، طبقه بالایی آن با توپ تخریب شد.

این بقعه در سیزده کیلومترى جنوب خاورى شهر سارى، در وسط روستاى اسبوکلا، کنار حسینیه نبى اکرم(صلى الله علیه وآله) قرار دارد.

بنایى تازه ساخت به شکل مستطیل به ابعاد 11×6 متر درب آن از جانب شمال باز مى شود که توسّط سه پلکان به آن راه مى یابد. ضریح بقعه از آلومینیوم و تمام هزینه هاى تعمیرات مسجد و سرویسهاى بهداشتى توسّط فرزندان و همسر مرحومه راضیة بذرافشان تامین شده است.

یکى از زیارتگاه‏هاى مشهور شهرستان تویسرکان، مرقد مطهّر امامزاده ناصر است که در نزد اهالى به «ناصر بن موسى» شهرت دارد. این زیارتگاه در بالاى کوهى نزدیک روستاى زیوج،[1]در هفت کیلومترى شمال باخترى شهر تویسرکان واقع شده و چشم انداز آن فوق العاده زیبا و دیدنى است.
روستاى کرزان، گل آباد و کلیجان و زیوج از صحن امامزاده قابل دیدن است.

بقعه، کرسى بلند و بر روى سکّویى شصت سانتى‏مترى قرار دارد. اصل بنا به صورت مربّع و به ابعاد 20×20 متر مى‏باشد که در هر جهت، دو اتاق کوچک به ابعاد تقریبى 3×4 متر طرّاحى شده است. فضاى اصلى داخل حرم به صورت هشت ضلعى مى‏باشد و چهار زاویه آن چهار متر و الباقى حدود دو متر است.

بقعه این امامزاده در میان میدان مرکزى روستاى ولاشجرد، در حدود 28 کیلومترى شهر تویسرکان و 17 کیلومترى شمال خاورى کنگاور قرار دارد و مقدارى از سطح خیابان بالاتر واقع شده است.

بقعه شامل ایوان ورودى، شبستان و اتاق مرقد مى‏باشد. در ورودى بقعه از جانب مغرب باز مى‏شود که توسّط سه پلّکان به داخل آن راه مى‏یابد.
شبستان بقعه، شامل اتاقى به ابعاد 3×7 متر مى‏باشد و پس از آن اتاق مرقد قرار دارد. این اتاق به ابعاد 6×6 متر است که حدود یک متر آن را قطر دیوار تشکیل مى‏دهد و همین علّت، بنا را متعلّق به دوره قاجاریّه مى‏سازد که باخشت و گل ساخته شده و در سالیان اخیر جهت استحکام با کاه و گل و گچ، اندود گردیده است. وجود ترک‏هاى زیاد در دیوار سقف بقعه، خوف ریزش آن را دو چندان نموده است.

بقعه این امامزاده در میان قبرستان بزرگ روستاى کرزان،[1] در حدود 10 کیلومترى شمال باختر تویسرکان واقع شده است.

بقعه، بسیار قدیمى و متعلّق به اواخر دوره صفویّه یا ابتداى دوره زندیّه مى‏باشد. بنا داراى غلام‏گردشى در غرب و ایوانى به ابعاد 5/2×4 و ارتفاع 5 متر مى‏باشد که در جهت شرق آن درى با چند پلّکان به پشت بام آن که گنبد خانه در آن قرار دارد، راه مى‏ یابد.

بقعه این امامزاده در حدود سه کیلومترى شمال شهر تویسرکان، در میان روستاى آرتیمان[1] در درّه‏اى مصفّا و سرسبز و پُر طراوت قرار گرفته است.
در میان روستا مزارى قرار دارد که به امامزاده عبداللّه‏ از نوادگان امام جعفر صادق  علیه‏السلام در آن آرمیده است. این امامزاده به سیّد بینوا مشهور است. وجه تسیمه آن به این دلیل است که، در گذشته مرقد و گنبدى نداشته، رویشى مجرّد، معروف به بینوا، تصمیم گرفت که بنایى در آن جا بگذارد. او به مرور قریب هزار تومان از اهالى ولایت پول دریافت کرد و به مصرف بناى آن رسانید و خود نیز مانند کارگران، بلکه بیشتر از آنان در آن جا بنایى مى‏کرد.

این بناى تاریخى در 6 کیلومترى شهر شیروان و در قسمت شمال شرقى بقعة امامزاده حمزه رضا ‰ واقع شده است. بناى مقبره مربوط به دوران تیموریان و حدود سال 785 هـ . ق ساخته شده است. ساختمان مقبره، خشتى و نماى خارجى آن، هشت ضلعى است؛ به طورى که اضلاع درگاه ورودى به داخل مقبره حدود 6 متر و دیگر اضلاع، 20/4 متر طول دارد. ارتفاع و عرض درهاى ورودى، به ترتیب 20/2 متر و 40/1 متر است. در قسمت فوقانى آن‏ها، قوسى ساخته شده است. ضخامت دیوارها 20/1 متر و قسمت داخلى بنا، چهارگوشه است. این مقبره گنبدى دارد که ارتفاعش از قسمت فوقانى بنا 5/2 متر و تا زیر گنبد 20/4 متر است. مقبرة تیمورى، متعلّق به یکى از سرداران معروف امیر تیمور گورکانى است که داراى سنگ قبر سیاه رنگى بوده که دزدیده شده است. بر دو روى سنگ، خطوطى حک بوده که به علّت ساییدگى دقیقاً خوانده نمى‏شده؛ اما کلمه «عیدخواجه» تا اندازه‏اى واضح‏تر از بقیّه خطوط بوده است در کتب تاریخى، از عید خواجه به عنوان یکى از سرداران معروف تیمور نام برده شده است.

«محمّد بن ابراهیم یحیى قوام شیرازى» ملقب به «صدر المتألهّین» (ملا صدرا) از بزرگان فلاسفه اسلامى
و از بزرگ‏ترین دانشمندان جهان اسلام در حکمت الهى و سرآمد حکماى اسلامى است که در سال 979 هـ . ق در شیراز دیده به جهان گشود و پس از مدّتى در اصفهان از محضر اساتیدى چون «شیخ بهایى»،میرداماد» بهره برد و مراتب رشد و ترقّى را پیمود، ولى به جهت مخالفت عدّه‏اى از علماى ظاهر بین، اصفهان را ترک گفت و براى تزکیه نفس و سر سلوک به منطقه کهک قم آمد.

این خانه که یادگار دوران اقامت حضرت امام خمینى  در قم است، در خیابان معلّم و محلّه یخچال قاضى قرار دارد. قدمت این خانه به اوایل قرن حاضر مى‏رسد. حضرت امام خمینى  منزل مورد نظر را حدود 1325 ش به مبلغ 13000 تومان (با فروش ملکى که در خمین داشتند) خریدند و تا سال 1343 هـ . ش
مورد استفاده قرار دادند.

خانه ساختمانى دو اشکوبه و بسیار ساده دارد که شامل زیر زمین و طبقه هم کف است. حیاط ساختمان در قسمت جنوبى آن قرار گرفته و در سمت شرق و غرب آن فضاهاى سرپوشیده قرار دارد. استقرار این فضاها به گونه‏اى است که پلکان میانى ساختمان را به دو بخش بیرونى در شرق و اندرونى در غرب تقسیم مى‏کند. تالار شرقى بنا محل سخنرانى حضرت امام  بوده است.

ممتازترین و پربرکت‏ترین مساجد استان قم، مسجد مقدس جمکران است. هر هفته هزاران تن از انسان‏هاى عاشق امام عصر‰ از شهرهاى دور و نزدیک به منظور زیارت و کسب معنویّت و رفع حاجت به این مکان با عظمت و پر معنویّت روانه مى‏گردند.

اصل بناى مسجد به نقل از تاریخ قم، اثر «حسن بن محمّد بن حسن قمّى» به حدود 939 هـ . ق به دستور حضرت ولى عصر «عج» انجام یافته است.

در قرن سوّم هجرى یکى از علما و محدّثین قم به نام ابوالصدیم حسین بن على بن آدم اشعرى که در زمرة صحابه حضرت امّا على النقى‏ ‰ و حضرت امام حسن عسگرى‏ ‰ به شمار مى‏رفت. مسجدى در قم بنا کرد. طبق نوشته کتاب تاریخ قدیم قم که در قرن چهارم هجرى نوشته شده است، معلوم نیست که محل آن مسجد در کدام یک از مکان‏هاى زیر بوده است:

ـ مسجدى به نام مسجد جامع که در یکى از محلّه‏هاى قدیمى قم، نزدیک دروازه رى واقع شده ـ مسجدى که اکنون به نام امام حسن عسگرى شناخته مى ‏شودـ مسجدى که در حدود خاکفرج و اراضى کمیدان واقع بوده و اکنون اثرى از آن به جاى نمانده و به احتمال قوى به موجب قراین تاریخى همین مسجد بوده است.

این مسجد به فاصله کمى از حرم حضرت معصومه … در ابتداى خیابان آستانه واقع شده است. بناى اوّلیّة مسجد را به زمان امام حسن عسکری ‰ منسوب می‌دادند که با اجازة ایشان توسّط احمد بن اسحاق اشعرى وکیل آن حضرت در اواسط قرن سوّم هـ . ق در قم بنا شده است.

این مسجد تاکنون چندین بار مرمّت و تعمیر شده است. بنابر این قدیمى نیست امّا اصل آن به قرن‏ها پیش باز مى‏گردد که در هر دوره‏اى به دست بازسازى سپرده شده است. به هر حال ساختمان این مسجد دیدنى است و هر گوشه آن هنرهاى معمارى و تزیینى مشاهده مى‏ شود.

مسجد اعظم قم در کنار آستانه حضرت معصومه … و در سمت غرب آن قرار دارد. این مسجد به سعى و اهتمام حضرت آیت اللَّه العظمى بروجردى  توسّط استاد «حسین بن محمّد معمار» معروف به «لرزاده» بنا شد و کلنگ اوّل آن در روز یازدهم ذیقعده سال 1373 هـ . ق (مصادف با روز میلاد حضرت على بن موسى الرضا ‰ ) به دست تواناى آن عالم ربّانى زده شد. مرقد آیت اللَّه بروجردى  در همین مکان قرار دارد.

این مسجد که به دلیل عظمت و بزرگى، مسجد اعظم نام گرفته از جمله مساجد سه ایوانى است. این مسجد عظیم مشتمل بر یک مقصورة وسیع، گنبدِ مرتفع، ایوان معظّم، دو گوشواره، چهل‌ستون، کتابخانه جامع و سایر بیوتات است. در بناى این مسجد تلفیقى از سبک قدیم با اسلوب ساختمانى جدید به کار رفته و مقصوره و گنبد و گلدسته‏ها به سبک باستانى و سبک کنونى، ولى چهل ستون‏ها با نقشه روز بنا شده است.

مقصورة این مسجد که از نظر وسعت و زینت در عالم اسلام کم نظیر و حتى بى‌نظیر است، تمامى آراسته به کاشى‌کارى معرّق بالاى ازاره مرمرى است.

این مقبره در شمال شرقى شهر قم و متصل به دروازه سابق قم، در خیابان طالقانى (آذر) در محلّه مسجد جامع واقع شده است.

ساختمان آن از خارج برجى آجرى است که ضمن تعمیرات به صورت هشت ضلعى در آمده و از داخل به شکل مربّع و به دهانه پنج و عرض چهار و ارتفاع نُه متر دارد که فاقد تزیینات هنرى و کتیبه کاشى است، امّا جاى کتیبه کاشى د رکمرگاه آن نمودار است که بهم ریخته است.

این مقبره‏ها که به گنبد سبز مشهورند در شرق شهر قم، در انتهاى خیابان انقلاب و در شمال بقعة على بن جعفر ‰ ، و در

شمال شرق بقعة امامزاده ابراهیم ‰ واقع شده و متعلّق به خاندان على صفى، فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم هجرى مى‏باشند.

قم در قرن هشتم هجرى شاهد یادمان‏هاى مذهبى، تاریخى متعدّدى بوده که در فرهنگ معمارى ایران به برج‏هاى آرامگاهى موسومند.

این مزار به واسطه این‌که عدّه‌‌ای از اصحاب ائمه و علمای بزرگ در آن مدفون‌اند، مقابر شیخان می‌گویند؛ از جمله معاریفی که در آن‌جا مزار دارند «زکریّا بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعری قمّی» است که از اصحاب حضرت رضا ‰ بوده است. 

این بقعه در 79 کیلومترى شرق قم در روستاى کیاب از دهستان دستجرد بخش خلجستان واقع شده و به امامزاده علمدار نیز معروف است.

بنا به صورت مضلع مشابه برجى است که از تخت سنگ‏هاى کشیده و کم عرض با ملاط گچ ساخته شده است. قاعده گنبد از خارج چهارضلعى است که زوایاى آن را برجى و قوسى ساخته‏اند و گنبد آن نیز از تخته سنگ‏هاى بلند و باریکى است که روى آن را در گذشته با کاه‌گل پوشانده بودند.