مزارات ایران و جهان اسلام

 این بقعه در ضلع شمال غرب میدان حضرت عبدالعظیم (علیه السلام)، پشت مرکز خرید مهدى در یک کوچه باریک به نام ملک زاده که ورودى آن از پارکینگ مرکز خرید می‌گذرد واقع شده است. در حال حاضر مراکز تجارى و چند باب منزل مسکونى بقعه را احاطه کرده است و به هیچ عنوان نمی‌توان آن را از اطراف تشخیص داد.

بقعه توسّط میرزا یوسف خان مستوفى الممالک صدر اعظم ناصرالدّین شاه، اندکى پس از وفات سیّد ساخته شده است. علّت این موضوع به ارادت مستوفى نسبت به سیّد صادق باز می‌گردد. آقا سیّد صادق پس از وفات در آرامگاه با شکوهى در ضلع شمال غربى میدان حضرت عبدالعظیم که توسّط یوسف مستوفى الممالک صدر اعظم ناصرالدّین شاه براى خاندان طباطبایى در نظر گرتفه شده بود، در بنایى با کتیبه‌هایی از کاشى و منقوش به آیات قرآنى در زیر یک کلاه فرنگى به خاک سپرده شد. سنگ قبر یک تکّه و خط بسیار زیباى آن در نوع خود دیدنى و کم نظیر است. امروزه متأسّفانه از شکوه و جلال آرامگاه چندان نشانى بر جانمانده است.

این بقعه در شمال شهررى و در جنوب محله جوانمرد قصّاب واقع شده است. خیابان‌های کمیل در غرب و حنیفه زاده در شمال معابر مجاور این بقعه است. در سمت شرق بنا و در مجاورت آن یک مرکز بهداشتى و درمانى دیده می‌شود. فضاى سبز نسبتاً وسیعى در سمت جنوب آن تا بلوار بسیج و بلوار شهدا وجود دارد. در گذشته، بقعه در ده کوچکى به نام جوانمرد قصّاب قرار داشته، چنان که در تاریخ رى آمده است:

«در شمال غربى شهررى ده کوچکى به نام جوانمرد قصّاب واقع شده است که قبل از پیدایش راه شوسه آسفالته تهران به شهر رى اهمیّت زیادى داشته زیرا جاده غربى قدیمى تهران به حضرت عبدالعظیم از وسط آن عبور می‌کرده است ولى اکنون این جادّه کمتر مورد استفاده است.

قریه جوانمرد قصّاب در مغرب ده منصور آباد واقع شده و ضلع جنوبى این قریه را راه آهن کارخانه سیمان تشکیل می‌دهد.

بقعه بى بى زبیده در شهر رى و در غرب قبرستان ابن بابویه قرار دارد. قسمت‌های قدیمى و با ارزش بنا همچنان با حفظ قدمت بر جامانده و نشان از امانتدارى افرادى دارد که این مکان را از دستبرد خرابی‌های روزگار محفوظ نگاه داشته‌اند. اطراف بقعه به محلّه حسین آباد مشهور است.

علّت نام گذارى این اراضى به حسین آباد بدان دلیل بوده است که در سال 1267 هـ . ق اراضى آنجا با سه رشته قنات به میرزا محمّد حسین فراهانى دبیرالملک سپرده می‌شود.

این بقعه در گذشته بر فراز مکانى بلند و بر بالاى تپّه اى قرار داشته است. لیکن امروزه ساختمان بقعه به گونه اى است که هم سطح ساختمان‌های اطراف است. احتمالاً سطح زمین‌های اطراف بقعه را در هنگام ساخت و ساز بالا آورده‌اند و همسطح بقعه کرده‌اند. در گذشته از راه شوسه و آسفالت شده تهران به شهر رى روى ارتفاع پل سیمان که قرار می‌گرفتند آثار قریه حسین آباد به خوبى نمایان بوده و پس از عبور از منگل (و منگل آب متکا)، جادّه، پیچ مختصرى می‌خورده و پس از گذشتن از جلوى قهوه خانه حسین آباد، سمت راست، یک خیابان کوچک بن بست وجود داشته که از انتهاى آن وارد محوطه حیاط بى بى زبیده می‌شدند.

این بقعه در روستاى مخروبه و خالى از سکنه عبدل آباد از بخش کهریزک، و در شمال شرقى قلعه (کشتارگاه) قرار دارد.

در این قلعه قبلاً ساکنان عبدل آباد زندگى می‌کرده‌اند، اما اکنون تقریباً به صورت مخروبه در آمده و از آن به عنوان کشتارگاه استفاده می‌شود. آسان‌ترین راه دسترسى به زیارتگاه از طریق بزرگراه بهشت زهرا، جاده کهریزک به روستاى دوتویه است. از آنجا که این قلعه به صورت مخروبه در آمده و رسیدن به تنها درِ ورودى آن نیز از طریق کشتارگاه امکان پذیر است، دسترسى به این مکان تا حدّى مشکل است.

ساختمان زیارتگاه تقریباً هم سطح اتاق‌های مخروبه قلعه است. پیرامون حیاط مرکزى و نیز اطراف آن خانه‌های قدیمى و خشتى و با ارزش روستاى سابق عبدل آباد دیده می‌شود که در حال خراب شدن هستند و در حال حاضر محلّ زندگى کارگران‌اند. در جنوب بقعه نیز ساختمان‌های جدید کشتارگاه قرار دارد. در اطراف زیارتگاه هیچ خانه مسکونى دیده نمی‌شود و تا چندین کیلومتر اطراف آن زمین‌های کشاورزى است.

بقعه این امامزاده در منتهى الیه ضلع شمالى قبرستان ابن بابویه قرار دارد.

بقعه این امامزاده در شمال شرقى قبرستان ابن بابویه واقع شده و گنبد آن کوچک و کم ارتفاع است، گنبد مسجد ماشاء الله هم که در کنار بقعه قرار دارد، ارتفاع زیادى ندارد. سنگ‌های سفید بنا و سکّویى که ساختمان روى آن قرار گرفته، بقعه را از قسمت‌های دیگر قبرستان و از مقبره‌های خانوادگى اطراف آن مجزّا می‌کند. اما چون ساختمان بقعه و آستانه گلدسته ندارد، با دور شدن از زیارتگاه، نماى ظاهر آن از چشم پنهان می‌ماند. از سمت غرب و جنوب قبرستان، نماى بقعه دیده نمی‌شود. اما از شمال آن، قسمتى از ساختمان بنا و گنبد آن از لابه لاى درختان تنومند قبرستان نمایان‌اند. این بنا از یک ایوان ورودى، گنبدخانه اصلى و یک مسجد تشکیل شده و جداره‌های بیرونى این فضاها را نیز غرفه‌های متعدّدى در برگرفته‌اند.

بقعه این امامزاده در دهستان قلعه نو و در مسیر جادّه اى که به روستاى عبّاس آباد منتهى می‌شود، واقع شده است.

امامزاده یعقوب از نوادگان امام زین العابدین (علیه السلام) معرّفى شده است که شجره نامه وى، بر اساس زیارت نامه موجود، یعقوب بن هادى بن عقیل بن امام زین العابدین (علیه السلام) است.

در گذشته بناى امامزاده به صورت یک اتاق تقریباً 25 مترى بود. این بنا از خشت و گل ساخته شده بود و گنبدى گلى و کوچک روى آن قرار داشت.

ضریح قبلى، ضریحى کوچک و سبز رنگى بود که در سال 1380 هـ . ش، با جایگزین شدن ضریح جدید، ضریح قبلى به امامزاده اى در کریم آباد تحویل داده شد.

بقعه این امامزاده در روستاى دوتویه سفلا از دهستان کهریزک واقع شده و از طریق بزرگراه بهشت زهرا و جاده کهریزک می‌توان به امامزاده دسترسى یافت.

اهالى بانى اولیه بنا را نمی‌دانند، اما در سال‌های گذشته این بنا توسّط حسن عرب خراسانى و محمّد عرب خراسانى به طور سطحى تعمیر شده است. ساختمان اولیه بنا به شکل کنونى بوده و در سال 1364 هـ . ش نرده‌های جلو ایوان ورودى امامزاده و گچ کارى داخل بقعه توسّط حسن عرب کرمانى ساخته شده است. مسجد و حمامى که روبه روى امامزاده قرار دارد از گذشته‌های دور وجود داشته و در سه دهه قبل رو به خرابى نهاده است.

در سال 1374 هـ . ش درِ قدیمى امامزاده که چوبى بود، توسّط همسر حسن عرب خراسانى تعویض شده است. در سال 1379 هـ . ش نیز حاج محمّد سروى برق کشى امامزاده را انجام داده است.

بقعه این امامزاده در جنوب غرب روستاى سلمان آباد و در منطقه اى واقع شده که در جنوب شرق آن، شهرک حسن آباد فشافویه، در شمال غرب، اتوبان قم ـ تهران و در شمال آن، روستاى وهن آباد و فرودگان امام خمینى (رحمه الله) قرار دارد. پس از ورود به جاده روستاى سلمان آباد، این جادّه دو قسمت می‌شود. قسمتى به روستا می‌رود و راه دیگر به امامزاده منتهى می‌شود.

طرح فعلى بقعه از یک گنبدخانه، ایوان ورودى و یک فضاى جانبى تشکیل شده است. پیرامون این مجموعه، صحنى نسبتاً بزرگ قرار گرفته است. ایوان اصلى در شمال شرقى گنبدخانه و فضاى جانبى در شمال غربى آن قرار گرفته‌اند. مساحت بناى امامزاده 140 متر مربّع و مساحت عرصه آن 8400 متر مربّع است.

این امامزاده اصلاً بنایى ندارد و به صورت ضریحى در میان کوچه اى با خانه‌های اهالى محصورند، است.

جاده خاوران در جنوب شرقى تهران و امامزاده غیبى در پنج کیلومترى جاده خاوران قرار دارد. روستاى گل تپه کبیر در حدود پنج کیلومترى جاده خاوران نزدیک روستاى عبّاس آباد و در منطقه اى کشاورزى واقع شده است و امامزاده تقریباً در وسط روستاست. اکثر ساختمان‌های اطراف امامزاده یک طبقه‌اند و به ندرت ساختمان‌های دو طبقه مشاهده می‌شوند. آسان‌ترین راه دسترسى به امامزاده از طریق جاده خاوران، جاده روستاى عبّاس آباد به روستاى گل تپّه کبیر است.

بقعه این امامزاده در میان روستاى زیوان و در جنوب غرب حسن آباد فشافویه واقع شده است.

بنا از یک اتاق به عنوان مقبره و یک اتاق جانبى تشکیل شده است. حیاط بقعه در شرق این دو اتاق قرار دارد. در گذشته، این دو اتاق از طریق راهرویى به یکدیگر مرتبط بود که در حال حاضر این راهرو مسدود است و از اتاق جانبى به عنوان پایگاه بسیج استفاده می‌شود. مساحت بناى امامزاده 62 متر مربّع، مساحت عرصه آن 205 متر مربّع و ارتفاع نماى بقعه تا کف حیاط 90/4 متر است. ورودى صحن یک درِ فلزى سبز رنگ به ابعاد 2×1 متر است. این ورودى به صحن گشوده می‌شود و در جنوب آن قرار دارد.

صحن در شرق مجموعه قرار گرفته است. کف صحن موزاییک است و اطراف آن با دیوارى محصور است که با گچ و خاک پوشانده شده و قسمت‌هایی از این پوشش ریخته است. در وسط صحن یک باغچه کوچک دیده می‌شود. در غرب صحن نیز بقعه و اتاق جانبى قرار دارد. نماى اصلى بقعه، نماى شرقى آن است که درهاى مقبره و اتاق جانبى در آن دیده می‌شود.

بقعه این امامزادگان در شهر رى و در نزدیکى حرم مطهّر حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) و در میان بوستات دانش قرار گرفته است. نزدیکى بنا به مجموعه حضرت عبدالعظیم حسنى (علیه السلام) سبب شده تا زوّار حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) براى زیارت به این مکان نیز بیایند. طرح کلّى بنا قدیمى است امّا اندود کاری‌های داخل و بیرونى آن جدید است.

در گذشته، در اطراف بقعه قبرستانى وجود داشته که این قبرستان به پارک تبدیل شده است.

بقعه این امامزاده در روستاى اشتهازان، از بخش فشاپویه دهستان کلین قرار گرفته است.

بنابر گفته اهالى نام این مکان، امامزاده ملک است و از آنجا که هیچ نشانى از سنگ قبر او وجود ندارد به امامزاده غیبى شهرت یافته است.

بر اساس گفته راویان، در اوایل دهه 1340 هـ . ش در جوار مکان فعلى امامزاده، خانه یکى از روستاییان به نام رجبعلى و بقعه محلّ قرار دادن آرد بود. روزى نوجوانى با پیراهن سفید به رجبعلى می‌گوید با طهارت به اینجا بیا. اینجا امامزاده ملک غیب است. فردى به نام جعفر زاده که مباشر بوده از این قضیه مطلع می‌شود، ابتدا به مدّت سه روز به آن اتاق آب می‌بندند تا خراب شود، اما با خراب نشدن بنا، او با بیل و کلنگ آن را خراب می‌کند و اتاق با صداى مهیبى ویران می‌شود. در این هنگام، صدایى به مباشر می‌گوید، خانه‌ام را خراب کردى خدا خانه‌ات را خراب کند.

بقعه باشکوه این امامزاده در خیابان فدائیان اسلام و در فاصله میدان حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) و میدان بسیج مستضعفین (سه راه ورامین) واقع شده است. رو به روى سه راه ورامین، در ضلع غربى خیابان فدائیان اسلام، خیابان فرعى امامزاده قرار دارد، که مستقیماً به بقعه منتهى می‌شود. این بقعه، که در سیصد مترى بازار و میدان اصلى شهر قرار گرفته است، از نظر نزدیکى به حرم حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) و مرکز شهر از موقعیّت ممتازى برخوردار است. وجود مسجد فیروزآبادى در جنوب بقعه و قبرستان ابن بابویه در شمال شرقى آن بر اهمیّت معنوى ـ مذهبى این بقعه می‌افزاید. امامزاده در محوّطه قبرستان قرار گرفته است.

از امامزادگان دیگرى که در قسمت شمال شرقى صحن حضرت عبدالعظیم حسنى (علیه السلام) مدفون‌اند و بقعه و بارگاه مرتبى نیز دارند، امامزاده طاهر (علیه السلام) می‌باشد. امامزاده طاهر از احفاد امام سجّاد (علیه السلام)، در شهر رى مدفون است و همه روزه هزارن نفر از راه دور و نزدیک به زیارتش تشرّف پیدا می‌کنند.

مشهور به «سیّد طاهر»، بقعه این امامزاده در سه کیلومترى شهرک جانبازان و جنوب غربى روستاى قلعه نو و در جنوب شرقى شهر جانبازان حسن آباد واقع شده است.

براساس آنچه روى سنگ قبر حک شده، امامزاده سیّد طاهر از نوادگان حضرت امام موسى بن جعفر (علیه السلام) معرفى شده است. کتیبه روى سنگ قبر این گونه است: «مقبره امامزاده سیّد طاهر نوه حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام) عمر طولانى، تاریخ یازدهم جمادى الاخر 93 هجرى قمرى» بر اساس این کتیبه امامزاده در حدود سال نود هجرى می‌زیسته و اگر از نوادگان امام موسى بن جعفر (علیه السلام) بوده باشد، این تاریخ، تاریخ درستى نیست، زیرا ولادت امام موسى بن جعفر (علیه السلام) در سال 138 هـ . ق و شهادتشان در سال 183 هـ . ق بوده است.

بقعه این امامزاده در میان روستاى فیروزآباد در مسیر جاده ورامین و در حدود ده کیلومترى شهر رى قرار دارد. فاصله بنا از جاده ورامین حدود یک کیلومتر است. امامزاده در انتهاى روستاى فیروز آباد جایى که تقریباً منازل مسکونى به پایان می‌رسد، واقع شده است. در شمال و غرب بقعه، زمین‌های کشاورزى، در شرق، پارک امامزاده شعیب و در جنوب آن قبرستان قرار دارد. بهترین و نزدیک‌ترین راه دسترسى به امامزاده از طریق جاده ورامین و روستاى فیروز آباد است.

بقعه این امامزاده در ضلع شمالى پارکینگ حرم مطهّر حضرت امام خمینى(رحمه الله)، در میان فضایى سبز و مشجّر و در سیصد مترى روستاى غار واقع شده است.

ساختمان قدیمى بنا، خشت و گل، و داراى گنبدى کوچک بوده و داخل حرم را با گچ آب، سفید کرده بودند. اطراف بقعه در گذشته بیابان، و براى ورود به امامزاده نیز چند پلّه وجود داشت. تقریباً در سال 1340 هـ . ش، آب انبارى به مساحت تقریبى پنج متر در جلو امامزاده ساخته شد که تا سال 1373 هـ . ش وجود داشت. غسّالخانه اى از خشت و گل در این امامزاده بود که بعد از پیروزى انقلاب اسلامى خراب شد. ایوان کنونى نیز از همان قدیم وجود داشته است.

بقعه این امامزادگان در دشتى وسیع کنار روستاى کوشک از دهستان کلین و از بخش فشاپویه شهررى، بعد از روستاى ابراهیم آباد قرار دارد.

ساختمان بقعه، بنایى از خشت و گل بود و بیش از صد سال عمر داشت و دو گنبد ضربى و خشت و گلى کوچک بر فراز آن تعبیه شده بود که نشان گر وجود دو مقبره در آن بود. مساحت کلّ بقعه حدود 200 متر مربّع و نیاز به تعمیر داشت اما به جهت حفّارى غیر مجاز و لطمه وارد شدن به بقعه آن را تخریب کردند. در هنگام بازدید، گودال بزرگى در وسط بقعه حفر شده و استخوان هاى زیادى در اطراف آن پراکنده بود. چشم انداز بقعه زیباست و روى تپّه اى مشرف بر روستا قرار دارد. اهالى این دو امامزاده را دو برادر مى دانند و معتقدند که ایوب بزرگتر از یوشع است و نسب آنان به امام سجّاد(علیه السلام)منتهى مى شود.^([1])

بقعه این امامزادگان در میان قلعه شمس آباد از روستاى کریم آباد بخش کهریزک و در مسیر اتوبان خاوران ـ جاده عبّاس آباد واقع شده است.

طرح بقعه متشکل از یک گنبد خانه شش وجهى است، که در شمال و غرب آن تعدادى فضاهاى جانبى ساخته خواهد شد.

سازه بنا فلزى، و دیوارها با آجر ساخته شده است.

بناى امامزاده به صورت نیمه ساز است، به طورى که بعضى دیوارهاى آن هنوز ساخته نشده، بنابراین، از جاهاى مختلف مى توان به محلّ سنگ قبرها رسید. بنا از غرب و شمال به دیوار قلعه، از ضلع شرق به محوطه باز قلعه (حیاط) و از جنوب به خانه اى مخروبه منتهى مى شود.