مزارات ایران و جهان اسلام

این برج، در 20 کیلومترى شمال مشهد واقع شده و بنایى آجرى، از داخل، و از خارج هشت ضلعى به ارتفاع 14 متر است.

در پیرامون بنا، هشت نیم ستون، بدنة بنا را آذین کرده است.

بقعة باشکوه این امامزاده در 15 فرسنگى مشهد مقدّس، و در یک کیلومترى غرب روستای میامى، از بخش رضویه و در دامنة کوه واقع شده و به مزار یحیى بن زید ‰ شهرت دارد.

ساختمان بنا، متعلّق به قرن دهم هجرى است. در اطراف بقعه، قبورى با سنگ‌هاى سیاه بلند به (ارتفاع قریب سه متر) بوده که بر آن، اسامى امامان شیعه و نام مدفونین (به خط نسخ برآمده زیبایى) نگاشته شده است. تاریخ دو قطعه از این سنگ‏ها، 902 و 981 هجرى بود که اوّلى مدفن (خواجه نعیم الدّین نعمت اللَّه بن خواجه نظام الدّین أحمد المیمدى) و دوّمى مدفن (خواجه ظهیر الدّین محمّد زمان) است که با ألقاب (وزارت و رفعت پناه أکابر ملاذى) یاده شده است.

بقعة باشکوه این امامزادگان در میان روستا بیوه ژن در 55 کیلومترى شهر مشهد در جادة نیشابور واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است.

بناى قبلى که از خشت و گل و سنگ بود، در سالیان اخیر تخریب شد و بجاى آن بناى بسیار عالى در دو طبقه احداث شده که داراى ایوان، گنبد و گلدسته است.

بقعة این امامزاده در خارج از روستاى زیارت از دهستان سرجام، بخش احمدآباد و در 12 کیلومتری جنوب شرق روستای رباط سفید، در ریشه کوهى با چشم انداز فوق العاده زیبا واقع شده و مشهور به «سیّد نور اللَّه» است.

بقعة این امامزاده در میان قبرستان عمومى روستاى برزش آباد واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است مشهور به «سیّد عبداللَّه اسحاق، یا عبداللَّه بن اسحاق».

بقعة این امامزاده در خارج از روستاى دهسرخ در 50 کیلومترى شهر مشهد و در جاده نیشابور، بر روى تپّه‌ای با چشم انداز فوق العاده زیبا واقع شده و مشهور به «سیّد عبدالعزیز» است.

هستة مرکزى بنا به صورت 8 ضلعى است و هر یک از اضلاع آن به اختلاف بین 2 و 4 متر مى‏باشد و درِ آن از جانب مشرق باز مى‏شود و درى در جانب مغرب دارد. دو پنجره جهت نورگیرى در شمال و جنوب آن طرّاحى شده و در وسط اتاق، صورت قبرى است که توسّط ضریحى آهنى به ابعاد 20/2×30/1 متر محافظت مى‏شود. گنبد بنا به شکل شلجمى و به قطر 6 و ارتفاع 6 متر از آجر ساخته شده و با رنگ سبز نقاشى شده است. کف و ازارة حرم تا یک متر با سنگ مرمر آراسته شده و چهار طاقچه در اضلاع دو متری بنا احداث شده است. این بنا در حدود 80 سال قبل ساخته شده و در سالیان اخیر اطراف آن مسطح و قصد احداث بناى بزرگتر را دارند.

یکى از قدیمى‏ترین و محترم‏ترین زیارتگاه‌هاى شهر مقدّس مشهد، بناى معروف به گنبد خشتى است که در فاصلة پانصد مترى حرم حضرت رضا ‰ ، در کوچه‏اى به نام «گنبد خشتى» مجاور فلکة طبرسى و چهار سوى نوغان قرار دارد.

گنبد خشتى، مدفن سلطان غیاث الدّین محمّد از سادات سرشناس موسوى شهر مشهد است که نسب شریفش با هفده واسطه، به امام موسى کاظم ‰ مى‏رسد. زمان ولادت سلطان محمّد معلوم نیست، اما وفاتش بنا بر کتیبة سنگ قبر وى، در ماه رمضان سال 832 هـ . ق بوده است.

این بنا در خیابان نادرى و چهار راه شهداء شهر مشهد واقع شده است. آرامگاه قدیمى نادر که در زمان حیات وى ساخته شده بود، پس از کشته شدن او مورد ویرانى عمدى قرار گرفت. در زمان حکومت احمد قوام (قوام السلطنه) بناى دیگرى بر آرامگاه نادر شاه ساخته شد که آن هم مدّتى بعد در معرض آسیب و خرابى قرار گرفت و به صورت نامناسبى درآمد.

این مقبره در خیابان کوه سنگى در غرب شهر مشهد و در کوچة شهید قرائیان قرار دارد.

ساختمان بقعه، داراى ایوانى بلند با کاشى‏هاى الوان است که از دور جلب توجّه مى ‏کند.

ایوان در میان یک صحن بزرگ قرار دارد و یکى از بناهاى باستانى در مشهد به شمار مى‏ رود و تعدادى قبر هم در آنجا به چشم مى‏ خورد.

این آرامگاه با شکوه در شمالى‏ترین بخش شهر قدیم طوس، حد فاصل دو روستاى توس سفلى و اسلامیّه، مزار و آرامگاه حماسه سراى بزرگ ایران واقع شده است. مرقد این شاعر بزرگ، به دلایل مختلفى به مدّت 1000 سال فاقد بناى مناسبى بوده است. و به نظر مى‏رسد مرقد در ابتدا داراى بنایى بوده که به هنگام حمله مغولان و ویرانى شهر توس به دست تولوى ـ پسر چنگیز ـ از بین رفته است.

این آرامگاه در دو کیلومترى خارج از روستاى شرشر، در جادة سرخس ـ مشهد، با چشم انداز بسیار زیبا و خوب واقع شده است.

بناى قبلى که از خشت و گل بود در سال 1386 توسّط حاج آقاى نصاب مرمّت و بازسازى شد. بناى کنونى به صورت 8 ضلعى و هر یک از اضلاع آن به اختلاف 6 و 3 متر است. ایوانى در جانب جنوب دارد که جهت رسیدن به آن باید از 35 پلّکان عبور نمود. ایوان بنا به ابعاد 5×8 متر و ارتفاع 6 متر است که در دو طرف آن دو گلدسته به ارتفاع 10 متر احداث شده است.

آرامگاه باشکوه خواجه ربیع، در چهار کیلومترى شمال مشهد و در انتهای خیابان خواجه ربیع واقع گردیده و شامل بقعه‏اى هشت ضلعى با چهار ایوان بزرگ در وسط ضلع‏هاى چهارگانة اصلى و چهار ایوان پشت بستة کوچک‏تر تزیینى در چهار گوشة پخ بناست. در دو جانب ایوان‏هاى اصلى، اتاق‏هاى مربّع شکلى ایجاد و در گوشه‏هاى شمال غربى و جنوب شرقى، راه‏پلّه‏هایى براى رفتن به بام بنا، جاسازى شده است.

این آرامگاه، در 12 کیلومترى جنوب شرقى مشهد، در منطقه‌ای به نام خواجه اباصلت، در دامنه کوهی واقع شده است. بناى قبلی بقعه، چهارضلعى و طول هر ضلع آن، 5/6 متر و از چهار سو، به وسیلة چهار درگاهى با بیرون ارتباط پیدا مى‏کرد. در دو سمت شرق و شمال آن، دو رواق مستطیل بزرگ به آن الحاق شده بود. در جنوب بنا، ایوانى قرار داشت که ورودى اصلى در آن واقع بود. داخل بقعه، چهار ترنبه و در وسط آن‏ها، چهار طاق‏نما قرار داشت.

روستای کنگ

این آرامگاه در 500 متری غرب روستای کنگ از دهستان طرقبه و در میان باغ‌های سرسبز روستا مذکور واقع شده است.

با استناد بر سنگ قبرهای واقع در بنا، تاریخچه ساخت این آرامگاه مربوط به سال 1412 هـ . ق به دست قاسمی خراسانی است. اگر چه سنگ قبر اوّلیه موجود تداعی کننده اوایل قرن هشتم می‌باشد اما بنایی که بر روی قبر ایجاد شده مربوط به دورة قاجاریّه می‌باشد.

امیر غیاث الدّین ملک شاه، از امراى مشهور دربار تیمور گورکانى بوده که پنج سال بعد از فوتش ـ یعنى در سال 855 هـ . ق ـ بنایى بر قبر او احداث کرده‏اند. بناى آرامگاه یا مسجد امیر غیاث الدّین که در بازار بزرگ و ناحیة سرشور مشهد واقع است، جزء آخرین بناهاى مربوط به دورة میرزا شاهرخ است که مشتمل بر بقعه‏اى با گنبد دوپوش، دو مناره و یک ایوان است.

بناى آرامگاه به ابعاد حدود 20×33 متر، جمعاً حدود 660 متر مربّع را فرا مى‏گیرد. نماى مناره‏ها و غرفات و ایوان، داراى کاشى معرّق بسیار نفیسى بوده که بیشتر آن‏ها از بین رفته و آن چه باقى مانده، نمونة بهترین رنگ و لعاب کاشى دورة تیمورى و صفویّه است. ازارة بنا، در اصل کلاً از سنگ بوده است.

این بنا که به مقبرة هارون الرشید، نقاره‏خانه، زندان هارون و مسجد نیز معروف است، در 25 کیلومتری شمال غرب شهر مشهد و کنار جادة مشهد به شهر طوس در نزدیکى آرامگاه فردوسى بنا گردیده و مورد استفاده این بنا به طور قطعى شناخته نیست.

بناى مزبور که شباهت زیادى به آرامگاه سنجر در مرو دارد، از آجر ساخته شده و گنبد دو پوسته داشته؛ اما پوشش خارجى آن ویران گشته و در سال‏هاى اخیر، بازسازى شده است. دهانة گنبد داخلى حدود 30/11 متر و ارتفاع تیزة آن تا کف زمین، حدود 22 متر است. بر سطح خارجى گنبد داخلى، اثرهایى از تیغة آجرى دیده مى‏شود که ساختمان دوپوش گنبد را به هم متّصل مى‏کرده است.

ارسلان جاذب، از امیران سلطان محمود غزنوى بود که بر ناحیة خراسان، طوس و سنگ‏بست حکمرانى داشته و بنا به روایات تاریخى، آرامگاهى بر مزار فردوسى بنا کرده است. آرامگاه ارسلان جاذب که بین سال‏هاى 419 ـ 389 هـ . ق ساخته شده است، به همراه چند بناى دیگر در 30 کیلومترى مشهد و در مجاورت روستاى سنگ‏بست و سه راهى مشهد، نیشابور و تربت جام قرار دارد. این بنا، بعد از آرامگاه امیر اسماعیل سامانى در بخارا، از بناهاى قرون اوّلیة اسلام در خراسان به شمار مى‏رود و به مقبرة ایاز نیز معروف است.

این مجموعه، در مرکز شهر مشهد مقدّس واقع شده و یکى از باشکوه‌ترین و وسیع‌ترین مجموعه‏هاى آرامگاهى جهان اسلام است که طى قرون متمادى بر مزار حضرت امام على بن موسى الرضا ‰ ، شکل گرفته و آثار تاریخى و هنرى ارزشمندى از قرون مختلف در بردارد.

تاریخچة ساختمان: در سال 203 و به قولى 202 هـ . ق، با شهادت امام رضا ‰ ، پیکر مطهّر وى را در بقعه‏اى که بر گور هارون الرشید بنا کرده بودند، به خاک سپردند. این بقعه، در باغ «حمید بن قحطبه» در روستایى به نام «سناباد» نزدیک نوغان در حدود دو تا چهار فرسنگى طوس واقع بود. با توجّه به این روایت، نخستین بناى آرامگاه، همان بقعة هارون الرشید باید باشد که توسّط مأمون عبّاسى بنا گردیده بود.