مزارات ایران و جهان اسلام

در چند صد کیلومترى شرق دهکدة سنگان از دهستان آستانه بخش مرکزی شهرستان رشتخوار و در کیلومتر 25 جادة آسفالتة تربت حیدریه به خواف، ساختمان مخروبه‏اى قرار دارد که مردم، آن را مزار شاه سنجان مى‏خوانند.

بقعة این امامزاده در میان قبرستان عمومى روستاى بروغن، در 43 کیلومترى جنوب شرق شهر داورزن واقع شده و به سلطان سیّد على مشهور است.

ساختمان بقعه که از آثار دوره صفویه است، شامل ایوان، گنبد و شبستان مى‏باشد. ایوان بنا رو به جانب شمال قرار دارد و ابعاد آن 5×4 و ارتفاع 5 متر است و در دو طرف آن دو مناره کوچک به ارتفاع یک متر طراحى شده است.

این بقعه در هزار متری حاشیة بلوار جمهوری اسلامی شهر نیشابور قرار دارد.

اصل بنا به صورت مربّع و به ابعاد 19×19 متر است و از چهار طرف ایوانى به داخل دارد. مدخل اصلى آن از جانب شمال باز مى‏شود و مستقیماً به اتاق مرقد که به ابعاد 9×9 متر است راه مى‏یابد که بیش از یک متر ضخامت دیوار آن است. کف و دیوار بقعه با سنگ مرمر آراسته شده و در انتهاى صفّه در شش ردیف کاشى در زمینه لاجوردى دربارة سعید بن سلام مطالبى نوشته شده است.

این بقعه در حدود 250 مترى جنوب غربى مدرسه غیاثیّة روستاى خرگرد، در کوچه حاجى جامى، در 5 کیلومترى جنوب شهر خواف واقع شده است.

این برج، در 20 کیلومترى شمال مشهد واقع شده و بنایى آجرى، از داخل، و از خارج هشت ضلعى به ارتفاع 14 متر است.

در پیرامون بنا، هشت نیم ستون، بدنة بنا را آذین کرده است.

بقعة با شکوه این امامزاده در میان روستاى عزیز آباد (سرمزار) در 11 کیلومترى جنوب شرق شهر ششتمد واقع شده و به «سرمزار» مشهور است.

ساختمان بقعه که در حدود ده سال قبل تجدید بنا شده به ابعاد 17×16 متر است و ایوانى در جانب مال دارد که ابعاد آن 6×3 متر و ارتفاع قریب به 7 متر است. در پیشانى بقعه «آستانه مبارکه یحیى بن زید علیه السلام» نوشته شده است.

بقعة این امامزاده در انتهاى روستاى زیارت، در یک کیلومترى کلیدر و 90 کیلومترى شمال غربى شهر نیشابور با چشم انداز خوب واقع شده است.

بناى قبلى که از سنگ لاشه و خشت و گل بود. تخریب شد و بجاى آن بناى مربّع شکلى به ابعاد 20×20 متر ساخته شد. هستة مرکزى این بقعه که اتاق مرقد است، به ابعاد 8×8 است و ضخامت دیوار آن حدود دو متر مى‏باشد.

بقعة باشکوه این امامزاده در 15 فرسنگى مشهد مقدّس، و در یک کیلومترى غرب روستای میامى، از بخش رضویه و در دامنة کوه واقع شده و به مزار یحیى بن زید ‰ شهرت دارد.

ساختمان بنا، متعلّق به قرن دهم هجرى است. در اطراف بقعه، قبورى با سنگ‌هاى سیاه بلند به (ارتفاع قریب سه متر) بوده که بر آن، اسامى امامان شیعه و نام مدفونین (به خط نسخ برآمده زیبایى) نگاشته شده است. تاریخ دو قطعه از این سنگ‏ها، 902 و 981 هجرى بود که اوّلى مدفن (خواجه نعیم الدّین نعمت اللَّه بن خواجه نظام الدّین أحمد المیمدى) و دوّمى مدفن (خواجه ظهیر الدّین محمّد زمان) است که با ألقاب (وزارت و رفعت پناه أکابر ملاذى) یاده شده است.

بقعة این امامزاده در سه کیلومترى خارج از روستاى محیاباد، از توابع گناباد واقع شده است.

ساختمان بقعه که از سنگ لاشه و خشت و گل ساخته شده همچون بقعه امامزاده احمد بیمرغ طراحى گشته است. بنا به شکل هشت ضلعى است و هر یک از اضلاع آن قریب به 12 متر مى‏باشد.

ورودى اصلى بقعه از جانب مشرق است که در دو طرف آن دو اتاق تعبیه شده است. پس از عبور از این فضا به یک هشتى مى‏رسیم که از شمال به اتاق مرقد راه دارد و به صورت مربع و به ابعاد 8×8 است. در ارتفاع 5 مترى، چهار زاویه اتاق را با ایجاد چهار گوشواره به هشت ضلعى تبدیل و سپس با طانماهایى آن را به دایره و سرانجام گنبد بنا را بر آن استوار ساخته‏اند. گنبد به قطر 8 و ارتفاع 8 متر و به صورت کلاه خودى است و داراى مقرنس‏هاى کمى است. کف و ازاره دوم با سنگ مرمر پوشش یافته و سقف راهرو آئینه کارى زیبایى در سال 1386 صورت گرفته است.

مشهور به «کمرزیارت»، بقعة این امامزاده پس از عبور از پاسگاه شهید سالارى و به فاصله 10 کیلومترى جادة آسفالته و در قلّه کوه جیز یا ترشیز واقع شده و از پاى کوه تا مرقد امامزاده، باید از 472 پله کوچک و بزرگ عبور نمود تا به ارتفاع دو هزار مترى از سطح دریا رسید. در دو طرف این پلّه‏ ها، درختان پسته کوهى و گز به چشم مى‏ خورد.

بقعة باشکوه این امامزاده در نبش و محل تلاقى خیابان اسرار و بیهق شهر سبزوار واقع شده است. آن چه به نظر مى‏رسد، در ابتدا مقبرة امامزاده یحیى بناى ساده و حجره‏اى با چهار شاه‏نشین بوده که بعداً ایوان، و دو مناره، و گنبد و حجراتى بر بناى اصلى مقبره افزوده‏اند و چون در وضع کنونى، هیچ‏گونه تاریخ و کتیبه و سنگ نوشتة حاکى از بناى اوّلیة این مقبره در محل موجود نیست، تاریخ ایجاد بناى حرم امامزاده و ابنیة مجاور آن بر همه نامعلوم خواهد بود و حدس نزدیک به یقین این است که بناى مقبره مربوط به قرن ششم هجرى باشد.

بقعة این امامزادگان در شمال روستاى کروژده از توابع بخش جوین شهرستان سبزوار واقع شده است.

پلان بنا، از بیرون هشت ضلعى است. به جز ضلع شمالى آن که ورودى است، در هر ضلع، طاق‌نماى کم عمقى وجود دارد، ساقة گنبد با عقب نشینى نسبت به دیوار اصلى، شانزده ضلعى‏ست و در هر ضلع، یک طاق‌نماى کم عمق وجود دارد. ایوان، طاق و تویزه است. پیش طاق دوّم سقف مقرنس کارى با اشکال منظم هندسى به رنگ آبى روى گچ نقّاشى شده است.

بقعة باشکوه این امامزادگان در میان روستا بیوه ژن در 55 کیلومترى شهر مشهد در جادة نیشابور واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است.

بناى قبلى که از خشت و گل و سنگ بود، در سالیان اخیر تخریب شد و بجاى آن بناى بسیار عالى در دو طبقه احداث شده که داراى ایوان، گنبد و گلدسته است.

بقعة این امامزاده در خارج از روستاى زیارت از دهستان سرجام، بخش احمدآباد و در 12 کیلومتری جنوب شرق روستای رباط سفید، در ریشه کوهى با چشم انداز فوق العاده زیبا واقع شده و مشهور به «سیّد نور اللَّه» است.

مزار نظام الدّین بقعة با شکوه این امامزاده در میان روستاى عشق آباد در 16 کیلومترى شهر فریمان واقع شده و مشهور به «سید نظام‏الدّین محمّد» است.

ساختمان بقعه که از آثار دورة تیمورى است، داراى ایوان، گنبد و حرم می‌باشد. ایوان با شکوه بقعه به ابعاد 14×6 و ارتفاع 12 متر و داراى طاق جناغى مقرنس کارى است و دو مقصوره در جانبین آن است.

بقعة این امامزاده، در حاشیة جنوبى روستاى چشام (چشم) از توابع بخش داورزن سبزوار، واقع است، بدنة بنا از بیرون، داراى طرح چهار ضعلى منتظم است که بر روى آن، گنبد دو پوش نسبتاً بزرگى را بر آورده‏اند. امروز، این بنا داراى دو ورودى و خروجى در اضلاع شمالى و جنوبى است و احتمالاً درِ جنوبى را سال‌هاى اخیر باز کرده‏اند.

بقعة با شکوه و زیبای این امامزاده در دو کیلومتری درّه‌ای در روستاى خانیکِ از بخش مرکزی شهر گناباد واقع شده و چشم انداز آن فوق العاده زیبا و دیدنى و مشهور به «سلطان محمود» است.

بناى قبلى که از سنگ لاشه و ملاط گل و گچ ساخته شده بود و متعلّق به دورة صفوی بود، در سال 1347 تخریب شد و بر اساس آن، بناى کنونى به صورت مستطیل و به ابعاد 23×14 متر ساخته شد و شامل ایوان، شبستان، حرم و گنبد است. ایوان بقعه در شمال قرار دارد و ابعاد آن 6×4 و ارتفاع آن بیش از 9 متر است. در دو طرف ایوان دو اتاق کوچک به ابعاد 5/3×70/2 متر تعبیه شده و سپس به شبستان بزرگى به ابعاد 6×12 متر راه مى‏یابد و توسط درى به حرم اصلى که اتاق مرقد در آن است متّصل مى‏شود که ابعاد آن 8×8 است. چهار جهت این اتاق درى به داخل دارد. تمام ازاره و کف
حرم با سنگ مرمر پوشش داده شده و الباقى دیوار بقعه
گچ اندود است.

بقعة این امامزاده در 500 مترى غرب روستاى رهرود (رهورد) از دهستان دولتخانه و در بخش باجگیران در 35 کیلومترى شهر قوچان واقع شده و به «شاهزاده سلطان محمود» مشهور است.

بقعة باشکوه این امامزاده در مجاور آرامگاه عمرخیام در خارج شهر نیشابور واقع شده و یکى از بناهاى زیباى دورة صفویّه است.

ساختمان بقعه با گنبدى کاشى‏کارى و ایوانى بلند، در وسط باغى مشجّر و با صفا قرار گرفته و از ابنیه زیباى قرن دهم هجرى به شمار مى‏رود.

در روستاى شیلگان از توابع بخش لطف آباد شهرستان درگز، قبّه و بارگاهى جلب توجّه مى‏کند که از گوشه و کنار شهرستان و حتى دیگر شهرها، زائرانى را در طول سال پذیرا است. ساختمان بقعه بنایى با شکوه و مجلّل است که، داراى صحن وسیع، گنبدى مرتفع و فاقد تزیینات و کاشی‌کارى، گلدسته و مناره‏اى بزرگ و بلند به ارتفاع تقریبى 20 متر، ایوان، حرم، مسجد مى‏باشد. تاریخ احداث بقعه معلوم نشده است، اما گمان مى‏رود که مربوط به دورة صفویّه باشد که پس از آن، مرمّت و بازسازى شده و هنوز هم ادامه دارد.

به اعتقاد اهالى، وى محمّد الدیباج بن امام جعفر صادق ‰ است که در سال 203 هـ . ق در سن 57 یا 59 سالگى به دست مأمون در جرجان = گرگان به شهادت رسیده است.