مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در پنج کیلومترى جنوب غربى شهر تربت حیدریّه و در میان روستاى سرسبز بورى آباد قرار دارد.

بقعه، در یک باغ مصفّا و زیبا که بیش از یک هکتار است و به طرز زیبایى جدول بندى و فضا سازى شده، قرار دارد و آب نمایى در ابتداى باغ، بر طراوت فضا افزوده و در فصل‌هاى خوب سال، تفرّج‏گاه زایران زیادى است.

بقعة با شکوه این امامزاده در مرکز روستاى دیسفان و در حدود 17 کیلومترى گناباد قرار دارد و نزد اهالی به «سلطان احمد» معروف است.

ساختمان بقعه، بنایى زیبا می‌باشد که همچون بقعة امامزاده احمد بیمرغ ساخته شده و به صورت مربّع و به ابعاد 10×10 متر است. ایوان و مدخل اصلى بقعه، در جانب شمال قرار دارد و در جانبین آن، دو طاق‏نما تعبیه شده است. سه در دیگر، در سه جهت دیگر بقعه قرار دارد که پس از الحاق شبستان بزرگ، از غرب تا شرق، به حرم راه دارد. دیوار، ازاره و کف حرم تا ارتفاع 10/1 ‏متر با سنگ و موزاییک تزیین شده و الباقى گچ اندود است.

بقعة این امامزاده در قریة بیمرغ و در 25 کیلومترى گناباد قرار دارد و در نزد اهالی به «مزار بیمرغ» شهرت دارد.

بنا، بر روى یک سکّوى هشت گوش آجرى به ارتفاع یک متر قرار گرفته است. نقشة بنا همانند سکّوى زیر آن، هشت گوش نامنظّم و در حقیقت، مربّعى مى‏باشد که چهار گوشة آن را بریده و سطحى با چهار ضلع بزرگ در جهات اصلى و چهار ضلع کوچک در جهات فرعى به وجود آورده‏اند که اندازة هر کدام از آن‌ها با دیگرى متفاوت است؛ ولى به طور متوسّط، طول اضلاع بزرگ 5/7 و طول اضلاع کوچک 5/5 متر مى‏باشد. بخش‏هاى مختلف این بنا، عبارتند از: 1. تالار مربّع به ضلع 60/6 متر در وسط و چهار درگاه در چهار ضلع آن. 2. چهار ایوان، هر یک به پهناى حدود 75/3 و عمق بیش از 5/2 متر در چهار جهت اصلى و طاق‏نماهاى نامنظّم بین آن‌ها، ایوان ضلع غربى فعلاً داراى 35 سانتى‏متر عمق و فاقد درگاه است که احتمالاً انتهاى آن، بعد از اتمام بنا به صورت اتاق مستطیل شکلى مجزّا گردیده است. 3. پلّکان بنا در انتهاى ایوان جنوب غربى منظور شده است.

بقعة این امامزاده در 20 کیلومترى جنوب شهر نیشابور و در شمال روستاى اسحاق‏آباد واقع شده است.

بقعه روى سکّویى حدود یک مترى قرار دارد و در آن از جانب جنوب باز مى‏شود. اصل بنا از خارج به صورت هشت‏ضلعى و به ابعاد پنج متر مى‏باشد که در جنوب آن یک ورودى کوچک به ابعاد 20/1×3 متر به عنوان ایوان تعبیه گردیده و سپس به یک دالان که مستقیماً به حرم راه مى‏یابد، متّصل شده است.

بقعة باشکوه این امامزاده، در 38 کیلومترى شمال غرب شهر جغتاى سبزوار و کنار جادّه روستاى خداشاه ـ که به ده امام نامیده شده ـ قرار دارد.

بنا، بسیار عالى و با عظمت ساخته شده که متعلّق به دورة ایلخانی و صفویّه است. اصل بنا، به صورت هشت ضلعى مى‏باشد و از خارج، در هر یک از اضلاع، اتاقى با طاق رومى تعبیه شده است.

هر یک از اضلاع بقعه، چهار متر عرض دارد و ارتفاع آن به بیش از هفت متر مى‏رسد. دو ایوان در جنوب و شمال دارد که ظاهراً مدخل اصلى در شمال بوده و به جهت فرورفتگى زمین و خوف ریزش، الباقى آن به جنوب منتقل گردیده است.

بقعة باشکوه و زیباى این امامزاده در هشت کیلومترى جنوب غرب شهر داورزن، در میان روستاى سویز، و در 83 کیلومترى غرب شهر سبزوار قرار دارد و به «سلطان سیّد ابوالحسن» مشهور است.

بقعة باشکوه این امامزاده، در یک جادة مستقیم و مشجّر که به طول پنج کیلومتر به سوى شمال کاشمر کشیده شده و شهر را به مجموعة ییلاقى و زیباى منطقة «سیّدمرتضى» پیوند مى‏دهد، قرار دارد و از جاذبه‏هاى زیارتى خاصّ اهالى خراسان و شهر کاشمر است.

بقعة باشکوه این امامزاده که به «سلطان ابراهیم» مشهور است، در آبادى شهر کهنه، میان قوچان و فاروج واقع شده و اکنون در مسیر اصلى جادّة شمال به مشهد قرار گرفته است.

بناى اصلى حرم، اتاقى مستطیل شکل با چهار درگاه در چهار جانب آن است. در دو طرف شمالى و جنوبى بنا، دو ایوان و در جانب شرقى و غربى و دو سوى ایوان‏ها، رواق‏ها و غرفه‏هایى وجود دارد. در اطراف صحن، بر روى هم 22 غرفه با اتاق‏هایى در پشت آن‌هاست.

این آرامگاه در 70 کیلومتری شمال غرب تربت حیدریه، دهستان کدکن انتهای کوچة جمال واقع است. بناى مذکور، تماماً با آجر و گچ ساخته شده و به نظر مى‏رسد از آثار معمارى قبل از دورة ایلخانى باشد. متّصل به ضلع شرقى ایوان مسجد، مقبرة نظام الملک الخلوى البکروى است که سلسله نسب او در سنگ قبرش درج شده است. بناى این مزار، نسبت به ساختمان مسجد، قدیمی‌تر است. زمین زیربناى مقبره، حدود ده ذرع بوده و چهار سکو داشته است. قبر در وسط مقبره قرار دارد و راه آن از طرف شمال و در ضلع غربى، به ایوان باز مى‏شده است. دیوار جنوبى و قسمت عمدة سقف مقبره در دورة اخیر خراب گردیده است.

این بنا در خیابان نادرى و چهار راه شهداء شهر مشهد واقع شده است. آرامگاه قدیمى نادر که در زمان حیات وى ساخته شده بود، پس از کشته شدن او مورد ویرانى عمدى قرار گرفت. در زمان حکومت احمد قوام (قوام السلطنه) بناى دیگرى بر آرامگاه نادر شاه ساخته شد که آن هم مدّتى بعد در معرض آسیب و خرابى قرار گرفت و به صورت نامناسبى درآمد.

این آرامگاه در شرق روستاى خرگرد، از دهستان میان خواف، در دامنة تپّه‏اى واقع شده و به «میرکابدین» که خلاصه شدة میر قوام الدّین است، مشهور مى‏باشد.

ساختمان آرامگاه که از آثار قرن نهم و دهم هجرى است، از سنگ لاشه و ملاط گل و گچ ساخته شده است. بر روى سنگ قبر وى اشعار ذیل حکاکى شده است:

این آرامگاه در روستاى بزد، در 17 کیلومترى جنوب غربى تربت جام قرار دارد. در داخل قبرستان این روستا، بنایى وجود دارد که به مقبرة «میر غیاث الدّین» معروف است و داراى قبرى در فضاى باز و جلوى ایوان است. نقشة آن، مربّع شکل به ابعاد 5/13×5/13 متر است که نماى اصلى آن در جبهة شرقى، داراى ایوانى به ابعاد 5/5 متر عرض، 90/3 متر طول و 60/8 متر ارتفاع با طاق‏هاى دو طبقه در طرفین است. در محور اصلى بنا، ایوانى است که در وسط ضلع شرقى جاى گرفته است. این ایوان، داراى پوشش نیم گنبدى با نیم کاربندى 24 ضلعى و دو سه کنج است.

این مقبره در خیابان کوه سنگى در غرب شهر مشهد و در کوچة شهید قرائیان قرار دارد.

ساختمان بقعه، داراى ایوانى بلند با کاشى‏هاى الوان است که از دور جلب توجّه مى ‏کند.

ایوان در میان یک صحن بزرگ قرار دارد و یکى از بناهاى باستانى در مشهد به شمار مى‏ رود و تعدادى قبر هم در آنجا به چشم مى‏ خورد.

این آرامگاه در 86 کیلومترى شهر سبزوار و 44 کیلومترى شمال شهر سلطان آباد و در خارج از روستاى بابالنگر واقع شده و مشهور به «سیّد مطهّر» است.

پلان آرامگاه مستطیل شکل و از گل و سنگ و آجر و گچ و آهک تشکیل شده و پى بندى آن سنگ لاشه و کرسى چینى آن نیز با سنگ صورت گرفته است. شکل بقعه، قابل مقایسه با بناى چوبلیک و حاج بابا توکّل و گل گنبد در بخش خوشاب است.

مولانا کمال الدّین حسین کاشفى ـ واعظ، نویسنده و فقیه دورة تیمورى ـ اهل سبزوار بوده و مدّت‏ها در هرات به سر مى‏برده است. وی هم دورة سلطان حسین بایقرا و امیر على شیر نوایى بوده است. وى در سال 910 هـ . ق در سبزوار وفات یافت و آرامگاهش در ناحیة جنوب شرقى سبزوار در کنار خیابان نظام الملک (شهدا) قرار دارد.

این آرامگاه در میان روستاى انداده، بخش جوینِ شهرستان سبزوار واقع شده است. بقعه از خشت و گل ساخته شده و شامل دو ایوان کوتاه در شمال و شرق و حرم مربّع شکلى به ابعاد 3×4 متر است که بالاى آن گنبدى عرقچینى به قطر چهار و ارتفاع تقریبى سه متر است. بنا به جهت فرسودگى و عدم رسیدگى به آن آسیب جدّى دیده و خوف ریزش آن مى‏رود. با توجّه به سبک بنا معلوم مى‏شود که از بناهاى قرن یازده هجرى است. که در زمان صفویّه مرمّت شده و اینک از سوی سازمان میراث فرهنگی در حال مرمّت است. در جوار این آرامگاه، آرامگاه شهداء جنگ تحمیلى احداث شده و قبرستان عمومى روستا در جوار بقعه است.

محمّد غفارى، فرزند میرزا بزرگ کاشانى، معروف به کمال الملک، از مفاخر هنر نقّاشى ایران است که از خود آثار و میراث ارزشمندى برجاى نهاده است. آرامگاه کمال الملک، توسّط انجمن آثار ملّى ایران در فضاى شمالى مقبرة شیخ عطّار در دو کیلومتری شهر نیشابور با سبکى زیبا توسّط بتون مسلّح طرّاحى و اجرا گردیده است (1341 هـ . ش). مساحت زیربناى آن، 28 متر مربّع و داراى شش ایوانچة مقعر است. داخل فرو رفتگى ایوانچه‏ها را با کاشى‏هاى معرّق نفیسى به رنگ‏هاى لاجوردى، سفید و غیره زینت داده‏اند و سنگى به تاریخ 1340 بر روى قبر نصب کرده ‏اند.

مجموعه‏اى وسیع، شامل سردر ورودى و هشتى، صحن بزرگ و صحن کوچک، گنبدخانة آرامگاه با ایوان مقابل آن، مسجد و بناى شرق تربتخانه وسردابه می‌باشد که در ضلع جنوبى خیابان قائم مقام شهر تربت حیدریّه واقع شد است.

مجموعة مزبور که به اعتبار تربت قطب الدّین حیدر ـ سرسلسلة فرقة حیدریّه (531 ـ 618 هـ . ق) و از قطب‏هاى بزرگ عارفان ـ به وجود آمده، در طول زمان دستخوش تغییراتى چند شده و بناهایى به آن افزوده گردیده که برخى نیز ویران شده است.

این آرامگاه در پنج کیلومتری شرق شهر نیشابور و شرق میدان بهشت فضل قرار دارد و تمامى از آجر ساخته شده و در نماى خارجى آن هیچ گونه تزیینى به کار نرفته است. گنبد فراز بقعه، داراى پوششى از کاشى است. بناى آرامگاه به طور مکرر مرمّت شده و نشانى از آثار قدیم در آن دیده نمى‏شود. بر روى سنگ قبر، کتیبة زیر خوانده مى‏شود: «هذا ضریح التحریر المتعال و النبیل المفضال... الشیخ العلیم الجلیل الفضل بن شاذان بن الخلیل طاب اللَّه ثراه قد وصل بلقاء ربه فى سنة 260».

این آرامگاه با شکوه در شمالى‏ترین بخش شهر قدیم طوس، حد فاصل دو روستاى توس سفلى و اسلامیّه، مزار و آرامگاه حماسه سراى بزرگ ایران واقع شده است. مرقد این شاعر بزرگ، به دلایل مختلفى به مدّت 1000 سال فاقد بناى مناسبى بوده است. و به نظر مى‏رسد مرقد در ابتدا داراى بنایى بوده که به هنگام حمله مغولان و ویرانى شهر توس به دست تولوى ـ پسر چنگیز ـ از بین رفته است.