مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در میان گورستان بزرگ روستاى برج پائین و در مجاورت باغات روستائیان واقع شده و به مشهور به «سید محمّد و خواجه ریحان برج»، مشهور است.

ساختمان امامزاده به صورت هشت ضلعى است و هر یک از اضلاع آن پنج متر مى‏باشد و دو ایوان در شمال و جنوب دارد. در باقى اضلاع شاه نشین و یا صفّه‏اى ایجاد شده و تمام دیوار خارجى آن با آجرهاى سه سانتى مترى تزیین شده است.

بقعة این امامزاده در چهار کیلومتری غرب روستای قزل قلعه، از بخش سرولایت و در حدود 95 کیلومتری شهر نیشابور، در حاشیة رودخانه فصلی قزل قلعه و در دامنه کوهی قرار گرفته که قسمت جنوب شرق آن را قبرستان قدیمی و بخش‌های شمال شرق آن را جادّه خاکی تشکیل می‌دهد و به «سیّد مجید» مشهور است.

ساختمان بقعه، بنایی با پلان چهارتاقی است ک سه جهت شمال، غرب، شرق آن مسدود شده و ضلع جنوبی آن باز است و به عنوان ورودی نقش ایفا می‌کند.

بقعة این امامزاده در میان روستاى گرماب، در 38 کیلومترى غرب شهر نیشابور واقع شده و به «ابوالقاسم و ابو جعفر» مشهور است.

شالودة بنا از سنگ لاشه و ملاط گچ و خشت و گل ساخته شده و سپس با آجر مستحکم گشته و از یادگارهاى دورة صفویّه است. بقعه از خارج به صورت مربع و به ابعاد 10×10 متر است و در جنوب و شمال درى دارد اما درِ اصلى آن از جانب جنوب باز مى‏شود و در هر جهت دو صفه کوتاه با طاق هلالى دارد.

بقعة این امامزاده در انتهاى روستاى سیرغان، در میان قبرستان عمومى، در 5/6 کیلومترى شمال غرب شهر نقاب واقع شده است.

پلان اصلى بقعه از خارج به صورت هشت ضلعى است و هر یک از اضلاع آن قریب به سه متر مى‏باشد. فضاى داخلى بقعه به قطر بیش از 5 متر است که چهار صفّه در چهار جهت دارد. در ارتفاع 4 متری بنا با ایجاد گوشواره به هشت ضلعى تبدیل شده و سپس با طاقنما به دایره و در نتیجه گنبد بنا بر آن استوار گشته است. این گنبد به شکل عرقچینى و به قطر 5 و ارتفاع دو متر است و از داخل آجرى با روکش سیمان سفید و از خارج کاه و گل است. صورت قبرى در نزدیک دیوار شمالى قرار دارد که ابعاد آن 20/1×5/2 متر و ارتفاع 60 سانتى متر است و با پارچة سبز پوشانده شده است.

بقعة با شکوه این امامزاده، در روستاى مشهد ریزه در 26 کیلومترى غرب تایباد قرار دارد و در حاشیة این روستا و در کنار قبرستان، بنایى معروف به مقبرة شاهزاده قاسم است. نقشة این بنا، به صورت مربّع مستطیل با گنبد خانة چهارطاقى (چلیپایى) به ابعاد 70/8×20/8 متر است که در اطراف آن، اتاق‏هایى تعبیه شده است. علاوه بر این، در بدنة داخلى بنا نیز هشت اتاقک (چلّه خانه) ساخته شده است. راه ورود به داخل بنا، از طریق سه ایوان در اضلاع شمالى، جنوبى و شرقى است که در مقابل ایوان شرقى، رواقى با سه درگاه ساخته‏اند و در مقابل آن، قبرى با محجرى زیبا قرار دارد.

بقعة این امامزاد، در روستاى متروک و خالى از سکنة على آباد پایین، در بخش داورزن و به فاصلة صد کیلومترى سبزوار واقع شده و به سلطان سیّد علی اکبر معروف است.

طرح بنا، به صورت مربّع و ورودى آن به شکل ایوانى مشخّص شده است. ابعاد بنا در گذشته 4×4 و عرض ورودى آن 30/1 سانتى متر بود. مصالح بنا، خشت و مقدارى آجر در قسمت فوقانى داشت. ورودى بنا در ضلع شرقى قرار دارد و درِ دیگرى در ضلع غربى داشت که مسدود شده بود. حیاط امامزاده، 12×20 متر و داراى محوّطة مشجرى است. طرح بنا، شبیه به آثار پیش از عهد صفوى در خراسان بود ولى به علّت تعمیرات مکرّر، عناصر بسیار کمى از طرح اوّلیة آن باقى مانده است. نقّاشى سردر ورودى و داخل بنا، ارزش هنرى نداشته و به جهت فرسودگى بنا، کلاً تخریب شده است.

بقعة این امامزاده در میان قبرستان عمومى روستاى برزش آباد واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است مشهور به «سیّد عبداللَّه اسحاق، یا عبداللَّه بن اسحاق».

بقعة این امامزاده در انتهاى باغرود، در ریشه کوهى در روستاى دربهشت، در 12 کیلومترى شمال شهر نیشابور واقع شده است.

ساختمان بقعه بر روى صخره‏اى واقع شده که جهت رسیدن به آن مى‏بایست از 16 پلّکان عبور نمود تا به صحن و ایوان آن رسید. ایوان کوچک بقعه به ابعاد 2×3 متر و ارتفاع 4 متر با طاق هلالى است و در جانب جنوب قرار دارد. اتاق اصلى که مرقد در آن واقع شده به شکل مربّع و به ابعاد هر ضلع 10 متر است که چهار زاویة آن را با ایجاد چهار گوشواره به دایره تبدیل شده و در نتیجه گنبد عرقچینى بنا بر آن استوار شده است. در داخل این فضا دو مقصوره یا شاه نشین به ابعاد 4×2 متر در دو جهت آن تعبیه شده که به دو شبستان متّصل اتاق، یکى به ابعاد 15×8 متر که در شرق و به قرینه آن در غرب قرار دارد، متّصل است.

بقعة این امامزاده در خارج از روستاى دهسرخ در 50 کیلومترى شهر مشهد و در جاده نیشابور، بر روى تپّه‌ای با چشم انداز فوق العاده زیبا واقع شده و مشهور به «سیّد عبدالعزیز» است.

هستة مرکزى بنا به صورت 8 ضلعى است و هر یک از اضلاع آن به اختلاف بین 2 و 4 متر مى‏باشد و درِ آن از جانب مشرق باز مى‏شود و درى در جانب مغرب دارد. دو پنجره جهت نورگیرى در شمال و جنوب آن طرّاحى شده و در وسط اتاق، صورت قبرى است که توسّط ضریحى آهنى به ابعاد 20/2×30/1 متر محافظت مى‏شود. گنبد بنا به شکل شلجمى و به قطر 6 و ارتفاع 6 متر از آجر ساخته شده و با رنگ سبز نقاشى شده است. کف و ازارة حرم تا یک متر با سنگ مرمر آراسته شده و چهار طاقچه در اضلاع دو متری بنا احداث شده است. این بنا در حدود 80 سال قبل ساخته شده و در سالیان اخیر اطراف آن مسطح و قصد احداث بناى بزرگتر را دارند.

بقعة این امامزاده در جنوب شهر سبزوار و در ضلع جنوبى خیابان رضوى واقع شده و بنایى با شکوه است که محوّطة آن نسبت به خیابان، مرتفع‏تر است. پیشتر، در این محل که در بیرون حصار و باروى شهر واقع بوده، گورستان عمومى سبزوار قرار داشته است. بناى امامزاده، داراى چهار ایوان کاشی‌کارى در چهار طرف است. در ایوان غربى با خط ثلث متوسّط، آیة شریفة «اللَّه نور السموات...» و آیة «أذن اللَّه أن ترفع...» نوشته شده است.

بقعة این امامزاده بر فراز تپّه‌ای نسبتاً کوتاه قرار گرفته که با شیب ملایمی به روستای سیّدآباد از دهستان مازول می‌پیوندد، که در 15 کیلومتری شمال غرب نیشابور قرار دارد.

اصل بنا متعلّق به دورة صفویّه است که در ادوار بعدی رو به ویرانی می‌نهد.

در دورة قاجاریّه تقریباً بخش اعظم ساختمان تخریب می‌گردد که نسبت به بازسازی مجدّد اثر اقدام می‌شود، وجود آجرهایی با ابعاد 20×20 سانتی‌متر در بنا مؤیّد این مطلب است که بنا بازسازی شده است. همچنین در مجاورت این بنا قبرستان قدیمی است که با توجّه به سنگ قبرهای موجود، قدمت تعدادی از آنها به دوران قاجاریّه و قبل آن می‌رسد.

بقعة با شکوه این امامزاده بر روى تپّه‏ اى در خارج از روستاى سلیمان، در 72 کیلومترى غرب شهر تربت حیدریه واقع شده و بسیار مورد توجه اهالی روستا و شهر تربت حیدریه مى‏باشد و به «سلطان سلیمان و سلیمان بن موسى‰» مشهور است.

ساختمان بقعه که از آثار دورة صفویّه است بر روى صفه‏اى حدود دو مترى قرار دارد و ایوان و مدخل آن در شرق بقعه است و درِ ورودى آن بسیار قدیمى و داراى منبّت و کنده کارى‏هاى ظریفى در زمینه گل و بوته و آیات قرآنى است که متأسّفانه بسیارى از آن به جهت استعلام زایران از بین رفته است.

بقعة باشکوه این امامزاده، در شهر کاخک در 24 کیلومترى جنوب شهر گناباد واقع است. ظاهراً این بنا توسّط امیر عبداللَّه قومتى در اواخر دورة سلجوقى بر روى یک سکو ساخته شده و در دوره‏هاى تیمورى و صفوى، مورد تعمیر قرار گرفته است. بر سردر ایوان شمالى، کتیبه‏اى با کاشى معرّق و به خط علیرضا عبّاسى است که نام شاه اسماعیل صفوى را در بر دارد. تاریخ کتیبه، «سنه ثمانین و تسمائة (980)» است. این بنا، در زلزلة شهریور سال 1347 هـ . ش صدمه دید و بعدّها مرمّت شد.

یکى از قدیمى‏ترین و محترم‏ترین زیارتگاه‌هاى شهر مقدّس مشهد، بناى معروف به گنبد خشتى است که در فاصلة پانصد مترى حرم حضرت رضا ‰ ، در کوچه‏اى به نام «گنبد خشتى» مجاور فلکة طبرسى و چهار سوى نوغان قرار دارد.

گنبد خشتى، مدفن سلطان غیاث الدّین محمّد از سادات سرشناس موسوى شهر مشهد است که نسب شریفش با هفده واسطه، به امام موسى کاظم ‰ مى‏رسد. زمان ولادت سلطان محمّد معلوم نیست، اما وفاتش بنا بر کتیبة سنگ قبر وى، در ماه رمضان سال 832 هـ . ق بوده است.

بقعة این امامزاده در 500 مترى جنوب روستاى حضرت سلطان، در 5/3 کیلومترى غرب مرکز بخش نوخندان از توابع درگز واقع شده و مشهور به «حضرت سلطان» است.

ساختمان بقعه که چندین بار مرمت شده داراى صحن، حیاط، مسجد و زایر سرا، حرم و گنبد است. به اعتقاد اهالى امامزاده حضرت سلطان از نوادگان امام جعفر صادق ‰ مى‏باشد. در جزوه‏اى که از سوى اداره آموزش و پرورش شهرستان درگز پخش شده، بنا را متعلّق به سلطان محمّد تکش سلجوقى مى‏داند که در خراسان فرمانروایى داشته و بر برادرش ملک شاه خروج مى‏کند و در لشکر کشى ملک شاه به خراسان، مغلوب و نابینا و مدّتى بعد در اینجا در مى‏گذرد.

این بنای باشکوه، در فضایی وسیع و باغی با درخت‌های کهنسال سرو و کاج قرار دارد که به «باغ مزار» معروف است.

طرح بنا، عبارت از دو گنبد پیوسته و یک ایوان در جلو است. طرح محوّطه ‏هاى زیر گنبد، یکى چهار ضلعى و دیگرى، بیست ضلعى است. ایوان گنبد داراى قوس تیزه دار بلند است. خود گنبد به صورت شلجمى خوش تناسب بر روى گردنى بسیار بلندى بر پا گردیده که پایة آن قدیمى و خود گنبد مربوط به دورة اخیر است. بر روى گردنى، یک کتیبه و بر روى گنبد، تزیینات ساده ولى زیبایى انجام گرفته است. با توجّه به اهمیّت بقعه، تعدادى آرامگاه خصوصى نیز به آن الحاق شده که در حجره‏هاى صحن اصلى و در طرفین آن قرار دارد. ایوان بقعه، توسّط کاشی‌ها و آئینه‏هاى بسیار خوش ترکیب تزیین شده، طرفین آن دو گلدستة بسیار زیبا باعث شکوه و عظمت بنا شده است. داخل حرم نیز تماماً با آیینه کارى جلوة خاصى گرفته، و ضریح ساخت هنرمندان اصفّهانى، شکوه و عظمت بقعه را دو چندان نموده است.

بقعة این امامزاده در مرکز روستای ریوند از دهستان باشتین توابع بخش داورزن و در فاصله 35 کیلومتری غرب شهرستان سبزوار قرار دارد.

با توجّه به اظهارات ساکنین و مقدار فرسایش مواد و مصالح بکار رفته، این بنا مربوط به دورة قاجاریّه می‌باشد، البته سنگ قبرهایی در بنا کار گذاشته شده که تاریخ‌های 1333 و 1324 هجری قمری یعنی اواخر دورة قاجاریّه را نشان می‌دهد که بعد از ساخت بنا به آن الصاق شده است.

بقعة این امامزاده، در حاشیة شمالى روستاى «آزاد منجیر» و در 10 کیلومترى مشرق سبزوار واقع شده و عبارت از یک چهار طاقى با طرح مربّع است که گنبدى بر روى آن تعبیه شده است. این بنا داراى ایوان ورودى در جنوب و سکویى در جلو است. طول ایوان، پنج متر، ابعاد اصلى بنا، 4×4 متر و بلندى آن، پنج متر است. این بنا، در سال‌هاى اخیر به کلّى تغییر شکل یافته و بارها مرمّت شده است، هیئت کلّى بنا بیشتر به آثار دورة صفوى شبیه است. در داخل بنا، گوشوارهاى لچکى با نقوش هندسى تزیینى که به صورت گچ‌برى کاذب در آمده، نظر هر بیننده را جلب مى‏کند. صندوق مقبره، متعلّق به سال‌هاى اخیر و فاقد خصوصیات هنرى است و در ضلع بنا نیز طاق‌نمایى به صورت غرفه ایجاد کرده‏اند که محصول بازسازى سال‌هاى اخیر است.

بقعة این امامزاده، در قریة آزادوار سبزوار واقع و بناى آن از خارج، هشت ضلعى و از داخل، چهار ضلعى است. فضاى حرم، چهارگوشه ‏اى است که در چهار جهت، درگاه‏هاى در ارتباط با ایوان‏هاى چهارگانة خارجى دارد. نکتة قابل توجّه دربارة ایوان‏ها، اختلاف اندازه‏هاى آن‌ها است؛ چه در عرض و چه در عمق؛ موردى که در کمتر بنایى با آن برخورد مى‏شود.

بقعة این امامزاده در نُه کیلومترى جنوب غرب شهر داورزن، پس از روستاى مزینان و در ابتداى آبادى بهمن آباد قرار دارد و به «امامزاده سلطان سیّد اسماعیل» مشهور است.

بناى این بقعه، بسیار با شکوه و متعلّق به دورة صفویّه است که در گذشته، دو بقعة مجاور هم در محوّطه‏اى محصور واقع بوده که در اصل، به صورت مجموعه‌ای شامل آب انبار، حجرات و زایرسرا بود و امروزه از آن فقط بناى امامزاده اسماعیل و امامزاده سیّد حسین باقى مانده است.