مزارات ایران و جهان اسلام

فهرست مطالب این پست

موقعیت آرامگاه امامزاده یحیى علیه‏السلام در کلیدر.

شخصیّت مدفون در بقعه کلیدر نیشابور.

دلایل مدفون بودن یحیى بن محمّد در کلیدر. 

نظر سمعانى درباره یحیى بن محمّد 

یحیى بن محمّد از نظر علماء رجال. 

بیان شخصیّت یحیى بن محمّد از زبان بیهقى. 

زن و فرزندان امامزاده یحیى کلیدر. 

تاریخ و محلّ وفات یحیى بن محمّد 

نگاهى به زندگانى محمّد الأمیر، و محل دفن او

ممکن است برخى از خوانندگان عزیز که آشنایى کامل با مزارات ایران دارند، این اشکال را بر نگارنده بگیرند که در نیشابور دو مزار دیگر به امامزاده یحیى شهرت دارد که عبارتند از : 1 ـ امامزاده یحیى بن حمزة، در داخل نیشابور در محلى که به برکال معروف است.

2 ـ امامزاده سلطان سیّد یحیى، واقع در روستاى باغشن از توابع دهستان زبرخان.

باید گفت که بقعه اوّلى هم چنان که از نام و نسب او پیداست یحیى بن حمزة است و در میان مردم به نوه حضرت ابوالفضل العبّاس علیه‏السلاممشهور است و نسب او را چنین مى‏دانند: یحیى بن حمزة بن قاسم بن عباس بن
امیرالمؤنین على علیه‏السلام، هر چند درباره نسب آن بحث است اما از دایره بحث ما خارج است، زیرا نسب او را ما در کتاب کشف الأستار فى مراقد ابناء الأئمة الأطهار علیهم‏السلام، المنتقلة فی محافظة خراسان تحقیق و بیان داشتیم.

مشهور به «حمزة بن موسى  علیه ‏السلام»، بقعه با شکوه این امامزاده در قلب شهر عشق آباد، در خیابان شهید على اصغر مهر آبادى، در 20 کیلومترى جنوب شهر نیشابور واقع شده است.

بناى قبلى که از آجر و بسیار کوچک بود، در سال 1386 تخریب شد و بجاى آن بناى باشکوه کنونى که به صورت 8 ضلعى است ساخته شد. هر یک از اضلاع آن 8 متر و ایوانى در جنوب بقعه تعبیه شده که طول آن 8 و پهناى آن 2 و ارتفاع آن 6 متر است. این ایوان، دور تا دور بقعه امتداد دارد و مدخل اصلى بقعه در جنوب شرق واقع شده که توسّط 4 پلکان به آن راه مى‏یابد. دور تا دور بقعه، چهار در و چندین پنجره جهت نورگیرى تعبیه شده است.

مشهور به «سید حمزه»، بقعه این امامزاده در انتهاى روستاى بار در محلّه باغچه و در میان قبرستان متروکه، در 62 کیلومترى شهر نیشابور واقع شده است.

ساختمان بقعه که از خشت و گل ساخته شده بود حدود صد سال قبل تخریب شد و تنها بقایایى از ایوان و چند ستون آن باقى مانده است.

بقعة زیباى این امامزاده در دویست مترى خارج از روستاى جهان آباد از بخش زبرخان، در میان قبرستان عمومى روستا واقع شده و مشهور به «سلطان عبداللَّه» است.

ساختمان بقعه که از خشت و گل ساخته شده. به صورت مربّع و به ابعاد 7×7 متر و داراى چهار ایوان در چهار جهت است و دو طرف هر کدام دو رواق با طاق هلالى دارد که سمت شرق آن فرو ریخته است. بر فراز بقعه گنبدى به شکل کلاه خودى به قطر 4 و ارتفاع 3 متر قرار دارد که با کاه و گل پوشش یافته است.

این مزار در خارج از روستاى قلعه شیش و بین روستاى گلبو و قلعه شیش واقع شده و قبرستان عمومى شیشى‏ها است.

مزار بر روى تپّه‏اى که اطراف آن را درختان گز فرا گرفته واقع شده و شالودة آن از خشت و گل و سنگ لاشه ساخته شده و ابعاد آن 12×7 متر است.

این بنا در یک کیلومترى جنوب نیشابور و در کنار جادة نیشابور به کاشمر در اراضی روستای مهرآباد واقع شده و شامل دو بناى آجرى است که به فاصلة کمى از همدیگر قرار دارند. بناى بزرگ‏تر، از بیرون هشت ضلعى و از داخل چهار ضلعى است که در هر ضلع آن، ورودى‏هاى عریضى قرار گرفته است.

این بقعه در هزار متری حاشیة بلوار جمهوری اسلامی شهر نیشابور قرار دارد.

اصل بنا به صورت مربّع و به ابعاد 19×19 متر است و از چهار طرف ایوانى به داخل دارد. مدخل اصلى آن از جانب شمال باز مى‏شود و مستقیماً به اتاق مرقد که به ابعاد 9×9 متر است راه مى‏یابد که بیش از یک متر ضخامت دیوار آن است. کف و دیوار بقعه با سنگ مرمر آراسته شده و در انتهاى صفّه در شش ردیف کاشى در زمینه لاجوردى دربارة سعید بن سلام مطالبى نوشته شده است.

بقعة این امامزاده در انتهاى روستاى زیارت، در یک کیلومترى کلیدر و 90 کیلومترى شمال غربى شهر نیشابور با چشم انداز خوب واقع شده است.

بناى قبلى که از سنگ لاشه و خشت و گل بود. تخریب شد و بجاى آن بناى مربّع شکلى به ابعاد 20×20 متر ساخته شد. هستة مرکزى این بقعه که اتاق مرقد است، به ابعاد 8×8 است و ضخامت دیوار آن حدود دو متر مى‏باشد.

بقعة باشکوه این امامزاده در مجاور آرامگاه عمرخیام در خارج شهر نیشابور واقع شده و یکى از بناهاى زیباى دورة صفویّه است.

ساختمان بقعه با گنبدى کاشى‏کارى و ایوانى بلند، در وسط باغى مشجّر و با صفا قرار گرفته و از ابنیه زیباى قرن دهم هجرى به شمار مى‏رود.

بقعة این امامزاده در میان گورستان بزرگ روستاى برج پائین و در مجاورت باغات روستائیان واقع شده و به مشهور به «سید محمّد و خواجه ریحان برج»، مشهور است.

ساختمان امامزاده به صورت هشت ضلعى است و هر یک از اضلاع آن پنج متر مى‏باشد و دو ایوان در شمال و جنوب دارد. در باقى اضلاع شاه نشین و یا صفّه‏اى ایجاد شده و تمام دیوار خارجى آن با آجرهاى سه سانتى مترى تزیین شده است.

بقعة این امامزاده در چهار کیلومتری غرب روستای قزل قلعه، از بخش سرولایت و در حدود 95 کیلومتری شهر نیشابور، در حاشیة رودخانه فصلی قزل قلعه و در دامنه کوهی قرار گرفته که قسمت جنوب شرق آن را قبرستان قدیمی و بخش‌های شمال شرق آن را جادّه خاکی تشکیل می‌دهد و به «سیّد مجید» مشهور است.

ساختمان بقعه، بنایی با پلان چهارتاقی است ک سه جهت شمال، غرب، شرق آن مسدود شده و ضلع جنوبی آن باز است و به عنوان ورودی نقش ایفا می‌کند.

بقعة این امامزاده در میان روستاى گرماب، در 38 کیلومترى غرب شهر نیشابور واقع شده و به «ابوالقاسم و ابو جعفر» مشهور است.

شالودة بنا از سنگ لاشه و ملاط گچ و خشت و گل ساخته شده و سپس با آجر مستحکم گشته و از یادگارهاى دورة صفویّه است. بقعه از خارج به صورت مربع و به ابعاد 10×10 متر است و در جنوب و شمال درى دارد اما درِ اصلى آن از جانب جنوب باز مى‏شود و در هر جهت دو صفه کوتاه با طاق هلالى دارد.

بقعة این امامزاده در انتهاى باغرود، در ریشه کوهى در روستاى دربهشت، در 12 کیلومترى شمال شهر نیشابور واقع شده است.

ساختمان بقعه بر روى صخره‏اى واقع شده که جهت رسیدن به آن مى‏بایست از 16 پلّکان عبور نمود تا به صحن و ایوان آن رسید. ایوان کوچک بقعه به ابعاد 2×3 متر و ارتفاع 4 متر با طاق هلالى است و در جانب جنوب قرار دارد. اتاق اصلى که مرقد در آن واقع شده به شکل مربّع و به ابعاد هر ضلع 10 متر است که چهار زاویة آن را با ایجاد چهار گوشواره به دایره تبدیل شده و در نتیجه گنبد عرقچینى بنا بر آن استوار شده است. در داخل این فضا دو مقصوره یا شاه نشین به ابعاد 4×2 متر در دو جهت آن تعبیه شده که به دو شبستان متّصل اتاق، یکى به ابعاد 15×8 متر که در شرق و به قرینه آن در غرب قرار دارد، متّصل است.

بقعة این امامزاده بر فراز تپّه‌ای نسبتاً کوتاه قرار گرفته که با شیب ملایمی به روستای سیّدآباد از دهستان مازول می‌پیوندد، که در 15 کیلومتری شمال غرب نیشابور قرار دارد.

اصل بنا متعلّق به دورة صفویّه است که در ادوار بعدی رو به ویرانی می‌نهد.

در دورة قاجاریّه تقریباً بخش اعظم ساختمان تخریب می‌گردد که نسبت به بازسازی مجدّد اثر اقدام می‌شود، وجود آجرهایی با ابعاد 20×20 سانتی‌متر در بنا مؤیّد این مطلب است که بنا بازسازی شده است. همچنین در مجاورت این بنا قبرستان قدیمی است که با توجّه به سنگ قبرهای موجود، قدمت تعدادی از آنها به دوران قاجاریّه و قبل آن می‌رسد.

بقعة این امامزاده در 20 کیلومترى جنوب شهر نیشابور و در شمال روستاى اسحاق‏آباد واقع شده است.

بقعه روى سکّویى حدود یک مترى قرار دارد و در آن از جانب جنوب باز مى‏شود. اصل بنا از خارج به صورت هشت‏ضلعى و به ابعاد پنج متر مى‏باشد که در جنوب آن یک ورودى کوچک به ابعاد 20/1×3 متر به عنوان ایوان تعبیه گردیده و سپس به یک دالان که مستقیماً به حرم راه مى‏یابد، متّصل شده است.

محمّد غفارى، فرزند میرزا بزرگ کاشانى، معروف به کمال الملک، از مفاخر هنر نقّاشى ایران است که از خود آثار و میراث ارزشمندى برجاى نهاده است. آرامگاه کمال الملک، توسّط انجمن آثار ملّى ایران در فضاى شمالى مقبرة شیخ عطّار در دو کیلومتری شهر نیشابور با سبکى زیبا توسّط بتون مسلّح طرّاحى و اجرا گردیده است (1341 هـ . ش). مساحت زیربناى آن، 28 متر مربّع و داراى شش ایوانچة مقعر است. داخل فرو رفتگى ایوانچه‏ها را با کاشى‏هاى معرّق نفیسى به رنگ‏هاى لاجوردى، سفید و غیره زینت داده‏اند و سنگى به تاریخ 1340 بر روى قبر نصب کرده ‏اند.

این آرامگاه در پنج کیلومتری شرق شهر نیشابور و شرق میدان بهشت فضل قرار دارد و تمامى از آجر ساخته شده و در نماى خارجى آن هیچ گونه تزیینى به کار نرفته است. گنبد فراز بقعه، داراى پوششى از کاشى است. بناى آرامگاه به طور مکرر مرمّت شده و نشانى از آثار قدیم در آن دیده نمى‏شود. بر روى سنگ قبر، کتیبة زیر خوانده مى‏شود: «هذا ضریح التحریر المتعال و النبیل المفضال... الشیخ العلیم الجلیل الفضل بن شاذان بن الخلیل طاب اللَّه ثراه قد وصل بلقاء ربه فى سنة 260».

این آرامگاه با شکوه، در شرق آرامگاه امامزاده محمّد محروق و ابراهیم قرار دارد. این محل، سالیان متمادى، از یادها رفته بود و شاید اگر وجود امامزاده محروق نبود، قبر خیّام نیز به طور کلّى محو و نابود مى‏شد. در سال 1341هـ . ش انجمن آثار ملّى، در فاصلة 100 مترى شمال امامزاده ]دقیقاً شمال شرق[، بناى یادبود این حکیم بزرگ را بنا کرد. این بناى عظیم با استحکام زیاد از آهن و سنگ به صورت گنبدى رفیع با ده پایه بر روى زمین ساخته شده که پایه‏ها با اشکال هندسى و لوزى‏هاى بزرگ و کوچکى به یکدیگر متّصل شده و گنبد تشکیل یافته است. سبک این بنا، مخلوطى از سبک معمارى شرق و غرب و شاید الهامى از اندیشة خیّام و نکات هندسى و ریاضى است که خیّام مقامى والا در آن علوم داشته است. بر اطراف پایه‏هاى گنبد، هرم‏هایى از سنگ‏هایى بزرگ و آب‌نماهایى سنگى ساخته‏اند که داخل آن‏ها کاشى‏کارى شده است. در قسمت غرب آرامگاه، مجموعه‏اى از کتابخانه و موزه و مهمان‏خانه وجود دارد.

این آرامگاه با شکوه، در شش کیلومترى شرق شهر نیشابور در نزدیکى امامزاده محروق و آرامگاه خیّام واقع گردیده است. ساختمان قدیمى مقبره، از آثار امیر على شیرنوایى و دورة سلطان حسین بایقراست که در کتاب تذکرة دولت شاه، ذکرى از آن رفته است. اکنون از بناى امیر على شیر نوایى که دولت شاه بدان اشاره کرده، جز سنگ میله بالا سر قبر که تاریخ بنایش ظاهراً 891 هـ . ق بوده، چیزى باقى نیست.