مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در انتهاى باغرود، در ریشه کوهى در روستاى دربهشت، در 12 کیلومترى شمال شهر نیشابور واقع شده است.

ساختمان بقعه بر روى صخره‏اى واقع شده که جهت رسیدن به آن مى‏بایست از 16 پلّکان عبور نمود تا به صحن و ایوان آن رسید. ایوان کوچک بقعه به ابعاد 2×3 متر و ارتفاع 4 متر با طاق هلالى است و در جانب جنوب قرار دارد. اتاق اصلى که مرقد در آن واقع شده به شکل مربّع و به ابعاد هر ضلع 10 متر است که چهار زاویة آن را با ایجاد چهار گوشواره به دایره تبدیل شده و در نتیجه گنبد عرقچینى بنا بر آن استوار شده است. در داخل این فضا دو مقصوره یا شاه نشین به ابعاد 4×2 متر در دو جهت آن تعبیه شده که به دو شبستان متّصل اتاق، یکى به ابعاد 15×8 متر که در شرق و به قرینه آن در غرب قرار دارد، متّصل است.

بقعة این امامزاده در خارج از روستاى دهسرخ در 50 کیلومترى شهر مشهد و در جاده نیشابور، بر روى تپّه‌ای با چشم انداز فوق العاده زیبا واقع شده و مشهور به «سیّد عبدالعزیز» است.

هستة مرکزى بنا به صورت 8 ضلعى است و هر یک از اضلاع آن به اختلاف بین 2 و 4 متر مى‏باشد و درِ آن از جانب مشرق باز مى‏شود و درى در جانب مغرب دارد. دو پنجره جهت نورگیرى در شمال و جنوب آن طرّاحى شده و در وسط اتاق، صورت قبرى است که توسّط ضریحى آهنى به ابعاد 20/2×30/1 متر محافظت مى‏شود. گنبد بنا به شکل شلجمى و به قطر 6 و ارتفاع 6 متر از آجر ساخته شده و با رنگ سبز نقاشى شده است. کف و ازارة حرم تا یک متر با سنگ مرمر آراسته شده و چهار طاقچه در اضلاع دو متری بنا احداث شده است. این بنا در حدود 80 سال قبل ساخته شده و در سالیان اخیر اطراف آن مسطح و قصد احداث بناى بزرگتر را دارند.

بقعة این امامزاده در جنوب شهر سبزوار و در ضلع جنوبى خیابان رضوى واقع شده و بنایى با شکوه است که محوّطة آن نسبت به خیابان، مرتفع‏تر است. پیشتر، در این محل که در بیرون حصار و باروى شهر واقع بوده، گورستان عمومى سبزوار قرار داشته است. بناى امامزاده، داراى چهار ایوان کاشی‌کارى در چهار طرف است. در ایوان غربى با خط ثلث متوسّط، آیة شریفة «اللَّه نور السموات...» و آیة «أذن اللَّه أن ترفع...» نوشته شده است.

بقعة این امامزاده بر فراز تپّه‌ای نسبتاً کوتاه قرار گرفته که با شیب ملایمی به روستای سیّدآباد از دهستان مازول می‌پیوندد، که در 15 کیلومتری شمال غرب نیشابور قرار دارد.

اصل بنا متعلّق به دورة صفویّه است که در ادوار بعدی رو به ویرانی می‌نهد.

در دورة قاجاریّه تقریباً بخش اعظم ساختمان تخریب می‌گردد که نسبت به بازسازی مجدّد اثر اقدام می‌شود، وجود آجرهایی با ابعاد 20×20 سانتی‌متر در بنا مؤیّد این مطلب است که بنا بازسازی شده است. همچنین در مجاورت این بنا قبرستان قدیمی است که با توجّه به سنگ قبرهای موجود، قدمت تعدادی از آنها به دوران قاجاریّه و قبل آن می‌رسد.

بقعة با شکوه این امامزاده بر روى تپّه‏ اى در خارج از روستاى سلیمان، در 72 کیلومترى غرب شهر تربت حیدریه واقع شده و بسیار مورد توجه اهالی روستا و شهر تربت حیدریه مى‏باشد و به «سلطان سلیمان و سلیمان بن موسى‰» مشهور است.

ساختمان بقعه که از آثار دورة صفویّه است بر روى صفه‏اى حدود دو مترى قرار دارد و ایوان و مدخل آن در شرق بقعه است و درِ ورودى آن بسیار قدیمى و داراى منبّت و کنده کارى‏هاى ظریفى در زمینه گل و بوته و آیات قرآنى است که متأسّفانه بسیارى از آن به جهت استعلام زایران از بین رفته است.

بقعة باشکوه این امامزاده، در شهر کاخک در 24 کیلومترى جنوب شهر گناباد واقع است. ظاهراً این بنا توسّط امیر عبداللَّه قومتى در اواخر دورة سلجوقى بر روى یک سکو ساخته شده و در دوره‏هاى تیمورى و صفوى، مورد تعمیر قرار گرفته است. بر سردر ایوان شمالى، کتیبه‏اى با کاشى معرّق و به خط علیرضا عبّاسى است که نام شاه اسماعیل صفوى را در بر دارد. تاریخ کتیبه، «سنه ثمانین و تسمائة (980)» است. این بنا، در زلزلة شهریور سال 1347 هـ . ش صدمه دید و بعدّها مرمّت شد.

یکى از قدیمى‏ترین و محترم‏ترین زیارتگاه‌هاى شهر مقدّس مشهد، بناى معروف به گنبد خشتى است که در فاصلة پانصد مترى حرم حضرت رضا ‰ ، در کوچه‏اى به نام «گنبد خشتى» مجاور فلکة طبرسى و چهار سوى نوغان قرار دارد.

گنبد خشتى، مدفن سلطان غیاث الدّین محمّد از سادات سرشناس موسوى شهر مشهد است که نسب شریفش با هفده واسطه، به امام موسى کاظم ‰ مى‏رسد. زمان ولادت سلطان محمّد معلوم نیست، اما وفاتش بنا بر کتیبة سنگ قبر وى، در ماه رمضان سال 832 هـ . ق بوده است.

بقعة این امامزاده در 500 مترى جنوب روستاى حضرت سلطان، در 5/3 کیلومترى غرب مرکز بخش نوخندان از توابع درگز واقع شده و مشهور به «حضرت سلطان» است.

ساختمان بقعه که چندین بار مرمت شده داراى صحن، حیاط، مسجد و زایر سرا، حرم و گنبد است. به اعتقاد اهالى امامزاده حضرت سلطان از نوادگان امام جعفر صادق ‰ مى‏باشد. در جزوه‏اى که از سوى اداره آموزش و پرورش شهرستان درگز پخش شده، بنا را متعلّق به سلطان محمّد تکش سلجوقى مى‏داند که در خراسان فرمانروایى داشته و بر برادرش ملک شاه خروج مى‏کند و در لشکر کشى ملک شاه به خراسان، مغلوب و نابینا و مدّتى بعد در اینجا در مى‏گذرد.

این بنای باشکوه، در فضایی وسیع و باغی با درخت‌های کهنسال سرو و کاج قرار دارد که به «باغ مزار» معروف است.

طرح بنا، عبارت از دو گنبد پیوسته و یک ایوان در جلو است. طرح محوّطه ‏هاى زیر گنبد، یکى چهار ضلعى و دیگرى، بیست ضلعى است. ایوان گنبد داراى قوس تیزه دار بلند است. خود گنبد به صورت شلجمى خوش تناسب بر روى گردنى بسیار بلندى بر پا گردیده که پایة آن قدیمى و خود گنبد مربوط به دورة اخیر است. بر روى گردنى، یک کتیبه و بر روى گنبد، تزیینات ساده ولى زیبایى انجام گرفته است. با توجّه به اهمیّت بقعه، تعدادى آرامگاه خصوصى نیز به آن الحاق شده که در حجره‏هاى صحن اصلى و در طرفین آن قرار دارد. ایوان بقعه، توسّط کاشی‌ها و آئینه‏هاى بسیار خوش ترکیب تزیین شده، طرفین آن دو گلدستة بسیار زیبا باعث شکوه و عظمت بنا شده است. داخل حرم نیز تماماً با آیینه کارى جلوة خاصى گرفته، و ضریح ساخت هنرمندان اصفّهانى، شکوه و عظمت بقعه را دو چندان نموده است.

بقعة این امامزاده در مرکز روستای ریوند از دهستان باشتین توابع بخش داورزن و در فاصله 35 کیلومتری غرب شهرستان سبزوار قرار دارد.

با توجّه به اظهارات ساکنین و مقدار فرسایش مواد و مصالح بکار رفته، این بنا مربوط به دورة قاجاریّه می‌باشد، البته سنگ قبرهایی در بنا کار گذاشته شده که تاریخ‌های 1333 و 1324 هجری قمری یعنی اواخر دورة قاجاریّه را نشان می‌دهد که بعد از ساخت بنا به آن الصاق شده است.

بقعة این امامزاده، در حاشیة شمالى روستاى «آزاد منجیر» و در 10 کیلومترى مشرق سبزوار واقع شده و عبارت از یک چهار طاقى با طرح مربّع است که گنبدى بر روى آن تعبیه شده است. این بنا داراى ایوان ورودى در جنوب و سکویى در جلو است. طول ایوان، پنج متر، ابعاد اصلى بنا، 4×4 متر و بلندى آن، پنج متر است. این بنا، در سال‌هاى اخیر به کلّى تغییر شکل یافته و بارها مرمّت شده است، هیئت کلّى بنا بیشتر به آثار دورة صفوى شبیه است. در داخل بنا، گوشوارهاى لچکى با نقوش هندسى تزیینى که به صورت گچ‌برى کاذب در آمده، نظر هر بیننده را جلب مى‏کند. صندوق مقبره، متعلّق به سال‌هاى اخیر و فاقد خصوصیات هنرى است و در ضلع بنا نیز طاق‌نمایى به صورت غرفه ایجاد کرده‏اند که محصول بازسازى سال‌هاى اخیر است.

بقعة این امامزاده، در قریة آزادوار سبزوار واقع و بناى آن از خارج، هشت ضلعى و از داخل، چهار ضلعى است. فضاى حرم، چهارگوشه ‏اى است که در چهار جهت، درگاه‏هاى در ارتباط با ایوان‏هاى چهارگانة خارجى دارد. نکتة قابل توجّه دربارة ایوان‏ها، اختلاف اندازه‏هاى آن‌ها است؛ چه در عرض و چه در عمق؛ موردى که در کمتر بنایى با آن برخورد مى‏شود.

بقعة این امامزاده در نُه کیلومترى جنوب غرب شهر داورزن، پس از روستاى مزینان و در ابتداى آبادى بهمن آباد قرار دارد و به «امامزاده سلطان سیّد اسماعیل» مشهور است.

بناى این بقعه، بسیار با شکوه و متعلّق به دورة صفویّه است که در گذشته، دو بقعة مجاور هم در محوّطه‏اى محصور واقع بوده که در اصل، به صورت مجموعه‌ای شامل آب انبار، حجرات و زایرسرا بود و امروزه از آن فقط بناى امامزاده اسماعیل و امامزاده سیّد حسین باقى مانده است.

بقعة این امامزاده در پنج کیلومترى جنوب غربى شهر تربت حیدریّه و در میان روستاى سرسبز بورى آباد قرار دارد.

بقعه، در یک باغ مصفّا و زیبا که بیش از یک هکتار است و به طرز زیبایى جدول بندى و فضا سازى شده، قرار دارد و آب نمایى در ابتداى باغ، بر طراوت فضا افزوده و در فصل‌هاى خوب سال، تفرّج‏گاه زایران زیادى است.

بقعة با شکوه این امامزاده در مرکز روستاى دیسفان و در حدود 17 کیلومترى گناباد قرار دارد و نزد اهالی به «سلطان احمد» معروف است.

ساختمان بقعه، بنایى زیبا می‌باشد که همچون بقعة امامزاده احمد بیمرغ ساخته شده و به صورت مربّع و به ابعاد 10×10 متر است. ایوان و مدخل اصلى بقعه، در جانب شمال قرار دارد و در جانبین آن، دو طاق‏نما تعبیه شده است. سه در دیگر، در سه جهت دیگر بقعه قرار دارد که پس از الحاق شبستان بزرگ، از غرب تا شرق، به حرم راه دارد. دیوار، ازاره و کف حرم تا ارتفاع 10/1 ‏متر با سنگ و موزاییک تزیین شده و الباقى گچ اندود است.

بقعة این امامزاده در قریة بیمرغ و در 25 کیلومترى گناباد قرار دارد و در نزد اهالی به «مزار بیمرغ» شهرت دارد.

بنا، بر روى یک سکّوى هشت گوش آجرى به ارتفاع یک متر قرار گرفته است. نقشة بنا همانند سکّوى زیر آن، هشت گوش نامنظّم و در حقیقت، مربّعى مى‏باشد که چهار گوشة آن را بریده و سطحى با چهار ضلع بزرگ در جهات اصلى و چهار ضلع کوچک در جهات فرعى به وجود آورده‏اند که اندازة هر کدام از آن‌ها با دیگرى متفاوت است؛ ولى به طور متوسّط، طول اضلاع بزرگ 5/7 و طول اضلاع کوچک 5/5 متر مى‏باشد. بخش‏هاى مختلف این بنا، عبارتند از: 1. تالار مربّع به ضلع 60/6 متر در وسط و چهار درگاه در چهار ضلع آن. 2. چهار ایوان، هر یک به پهناى حدود 75/3 و عمق بیش از 5/2 متر در چهار جهت اصلى و طاق‏نماهاى نامنظّم بین آن‌ها، ایوان ضلع غربى فعلاً داراى 35 سانتى‏متر عمق و فاقد درگاه است که احتمالاً انتهاى آن، بعد از اتمام بنا به صورت اتاق مستطیل شکلى مجزّا گردیده است. 3. پلّکان بنا در انتهاى ایوان جنوب غربى منظور شده است.

بقعة این امامزاده در 20 کیلومترى جنوب شهر نیشابور و در شمال روستاى اسحاق‏آباد واقع شده است.

بقعه روى سکّویى حدود یک مترى قرار دارد و در آن از جانب جنوب باز مى‏شود. اصل بنا از خارج به صورت هشت‏ضلعى و به ابعاد پنج متر مى‏باشد که در جنوب آن یک ورودى کوچک به ابعاد 20/1×3 متر به عنوان ایوان تعبیه گردیده و سپس به یک دالان که مستقیماً به حرم راه مى‏یابد، متّصل شده است.

بقعة باشکوه این امامزاده، در 38 کیلومترى شمال غرب شهر جغتاى سبزوار و کنار جادّه روستاى خداشاه ـ که به ده امام نامیده شده ـ قرار دارد.

بنا، بسیار عالى و با عظمت ساخته شده که متعلّق به دورة ایلخانی و صفویّه است. اصل بنا، به صورت هشت ضلعى مى‏باشد و از خارج، در هر یک از اضلاع، اتاقى با طاق رومى تعبیه شده است.

هر یک از اضلاع بقعه، چهار متر عرض دارد و ارتفاع آن به بیش از هفت متر مى‏رسد. دو ایوان در جنوب و شمال دارد که ظاهراً مدخل اصلى در شمال بوده و به جهت فرورفتگى زمین و خوف ریزش، الباقى آن به جنوب منتقل گردیده است.

بقعة باشکوه و زیباى این امامزاده در هشت کیلومترى جنوب غرب شهر داورزن، در میان روستاى سویز، و در 83 کیلومترى غرب شهر سبزوار قرار دارد و به «سلطان سیّد ابوالحسن» مشهور است.

بقعة باشکوه این امامزاده، در یک جادة مستقیم و مشجّر که به طول پنج کیلومتر به سوى شمال کاشمر کشیده شده و شهر را به مجموعة ییلاقى و زیباى منطقة «سیّدمرتضى» پیوند مى‏دهد، قرار دارد و از جاذبه‏هاى زیارتى خاصّ اهالى خراسان و شهر کاشمر است.