مزارات ایران و جهان اسلام

مشهور به «شاهزاده حسین و یار حسین»، بقعه این امامزادگان در شمال شرقى روستاى قلعه نو و پاکدشت و جنوب روستاى حکیم آباد قرار گرفته است. در غرب بقعه، بزرگراه قم و در جنوب غربى آن روستاى سلمان آباد قرار دارد.

در داخل زیارتگاه، دو مقبره و ضریح وجود دارد که وقتى، از ضلع جنوب غربى وارد گنبدخانه می‌شویم، اولى متعلّق به شاهزاده حسین و دوّمى متعلّق به امامزاده یار حسین است. اما از نسب ایشان، در منابع معتبر انساب اطلاعاتى یافت نشد.

در صحن امامزاده تا سال 1364 هـ . ش درختان قطورى وجود د اشت که به علّت کم آبى خشک شدند. بقعه امامزادگان تا سال 1359 هـ . ش فاقد ایوان بوده و ایوان در آن سال به بقعه اضافه گردیده است. گنبد امامزاده هیچ تغییرى نکرده و به همین شکل بوده است. ضریح امامزاده شاهزاده حسین چوبى و مشبّک بوده و در سال 1381 هـ . ش ضریح جدید را اتباع افغانى ساخته‌اند. شش حجره بقعه زائر سراست که تا سال 1354 هـ . ش از آن‌ها استفاده می‌شده است.

بقعه این امامزاده در روستاى کلین از توابع شهرستان رى واقع شده است. راهِ دست یابى به آن بدین طریق است که در وسط جاده اصلى روستا و در ضلع شمال شرقى جادّه، یک جاده خاکى ماشین رو است که تا زیارتگاه چهارصد متر فاصله دارد.

بناى بقعه از ابتدا تاکنون تغییر نکرده، و فقط در آن مرمّت‌هایی انجام شده است. در سال 1380 هـ . ش، صحن با زمین‌های اطراف هم سطح و جلو ایوان یک سراشیبى بوده است. اما در این سال کف صحن را با خاک ریزى بالا می‌آورند. همچنین دیوارها تا سال 1380 هـ . ش از بیرون کاهگلى بوده است اما در این سال گچ کارى می‌شود. سنگ قبر نیز از گذشته تاکنون تغییرى نکرده، و به همین صورت فعلى بوده است. در گذشته، در جنوب شرقى حرم، سنگ سیاه رنگى بود که سنگ‌های کوچک روى آن چسبیده می‌شد و در سال 1379 هـ . ش به سرقت رفت. البته این سنگ چهار مرتبه دیگر نیز به سرقت رفته بود که پس از هر چهار سرقت، سنگ پیدا می‌شد، اما پس از سرقت آخر تاکنون سنگ پیدا نشده است.

بقعه این امامزاده در خارج از روستاى مخروبه قلعه نو از توابع دهستان حسن آباد بخش فشافویه واقع شده و در جنوب شرق بقعه، شهرک امام حسن واقع شده است.

به دلیل اینکه در اطراف امامزاده درخت و باغ وجود دارد، گنبد امامزاده از دور دیده نمی‌شود. فقط در فاصله صد مترى گنبدى کاهگلى دیده می‌شود که ترک خوردگی‌های آن حکایت از فرسودگى و عدم رسیدگى به آن می‌کند.

بناى فعلى از یک گنبد خانه تشکیل شده که درِ ورودى آن در جداره شرقى آن قرار گرفته است. ایوانى در سمت جنوب بنا دیده می‌شود، که با فضاى داخل بقعه هیچ ارتباطى ندارد. پیرامون بناى مذکور حیاطى دیده می‌شود که گستردگى بیشتر آن در شرق و جنوب بقعه است. مساحت بقعه 119 متر مربّع و مساحت عرصه آن 1256 متر مربّع است. ارتفاع ایوان در حدود 60/5 متر و ارتفاع دیگر جداره‌های بقعه 30/4 متر است. گچ، رنگ، کاهگل و آجر از جمله مصالح استفاده شده در این بناست.

بقعه این امامزاده در غرب حسن آباد فشاپویه و در میان روستاى اشتهازان واقع شده است. به باور محلّى و بر اساس سنگ قبر موجود در بقعه، نام امامزاده هاجر، و دختر امام موسى بن جعفر (علیه السلام) معرفى شده است.

طرح بقعه از یک گنبدخانه و یک ایوان ورودى در شمال شرقى گنبدخانه تشکیل شده است. این بنا در میان صحنى بزرگ قرار گرفته است. مساحت بناى بقعه 130 متر مربّع و مساحت عرصه آن 18800 متر مربّع است. کاهگل، گچ، رنگ، سنگ مرمر، آجر، فولاد و شیشه از جمله مصالح استفاده شده در این بنا هستند.

ورودى در جنوب غربى بناست، در و چهار چوب ندارد و عرض آن چهار متر است.

ابعاد صحن، 125×100 متر، و ارتفاع دیوار صحن سه تا چهار متر و از کاهگل است. کف صحن خاکى است. قسمتى از دیوارهاى ضلع جنوب غربى صحن داراى روزنه‌هایی با طاق ضربی‌اند که عرض آن‌ها 50/1 متر و ارتفاع آن دو متر است. این روزنه‌ها در عمق بیست سانتى مترى از دیوار قرار دارند. بقعه در مرکز صحن قرار گرفته است.

بقعه این امامزاده در خارج از شهرک کهریزک و در روستاى تبایین واقع شده است.

به گفته مردم در گذشته اطراف امامزاده باغ بوده و صحن امامزاده را دیوارى خشت و گلى احاطه می‌کرده است. امامزاده یک آبدارخانه در صحن داشته و درِ امامزاده چوبى بوده است. مقابل امامزاده درختانى وجود داشت که امروزه اثرى از آن نیست و پوشش آسفالت روى قبرها را پوشانده و فقط چند سنگ قبر در کنار درِ ورودى باقى مانده است. جوى آبى نیز از جلو امامزاده می‌گذشت که در اوایل پیروزى انقلاب اسلامى مسیر آن را منحرف کردند. بناى بقعه خشت و گل و شامل ایوانى کوچک، پیش فضا و گند خانه بود و مساحت آن نیز به اندازه کنونى بود. در حدود سال 1349 هـ . ق ایوان جلو گنبد را به پیش فضا متصل کردند، بنابراین، بر وسعت پیش فضا افزوده شد. بناى بقعه از گذشته تاکنون تغییرى نکرده فقط مرمّت‌هایی در آن انجام یافته است. در سال 1382 هـ . ش نیز حسینیه‌های مردانه و زنانه که در شرق گنبدخانه و پیش فضا قرار دارند; ساخته شده‌اند.

این بقعه در جنوب میدان شهید آیة اللَّه دکتر بهشتى و ابتداى خیابان شیخ علاء الدوله سمنانى در محلّه لتیبار شهر سمنان واقع شده است. بناى بقعه شامل اتاق بزرگ مربّع شکلى است که به وسلیه دو در بزرگ چوبی به بیرون راه مى‏یابد. یکى از این دو به میدان و در شرقى آن رو به خیابان واقع است. در چهار گوشه حرم، چهار فیلپوش کوچک و ظریف به وجود آمده که به کمک طاقنماها و پا باریک‏ها، گنبد کوتاه بدون ساقه آن را برپا داشته‏ اند. بر بالاى دو سردر شمالى و شرقى، تزیینات بسیار زیبایى از آجر به صورت ستاره‏هاى شش‏پر متشکل از لوزى‏هاى به هم چسبیده دیده مى‏شود. بر بالاى این تزیینات، یک ردیف قطار بندى آجرى و بر قسمت فوقانى قطاربندى، تزیینات جالب آجرى دیگرى به چشم مى‏ خورد.

این بقعه در میان کشتزارهاى ابتدای شهر سرخه، در 20 کیلومترى غرب سمنان، واقع شده و شامل مقبرة محقّرى است. بناى بقعه شامل حرم، صحن و گنبد کوتاه و فاقد ساقه و به صورت کاسه‏اى است. ایوانى در جانب جنوب دارد و در دو طرف آن دو اتاق تعبیه شده است.

داستانى در این مورد نقل مى‏کنند: «آسیابان پیرى با بار خود از این محل عبور مى‏نمود، تصادفاً بار گندم از پشت الاغش به زمین مى‏افتد. شب هنگام در عالم رؤیا پیرمرد نورانى و جلیل القدرى به کمک وى مى‏شتابد. چون این خبر به گوش مردم مى‏رسد در این محل بنایى برپا کرده و آن را پیر غریب نامیده‏اند».

بقعة این امامزاده در کنار بلوار حکیم الهى شهر سمنان و نزدیک میدان امام خمینى‏ (واقع شده و به مدفن پیر حسین علمدار، یکى از احفاد امام زین‏العابدین‏ (مشهور است.

نماى خارجى بقعه به صورت یک مکعّب مستطیل است که تمامى آن از آجر و خشت ساخته شده است. ایوان آرامگاه که متّصل به بقعه و رو به مشرق واقع است، تقریباً پنج متر بلندى به ارتفاع بقعه دارد.

این برج در جنوب روستاى مهماندوست و در میانه راه دامغان به شاهرود واقع شده است. بنایى شبیه برج طغرل در رى است که اهالى آبادی‌هاى مجاور، آن را امامزاده قاسم از اولاد موسى بن جعفر (مى‏دانند. به همین سبب نیز قریه‏اى را که در جنوب این برج واقع شده، امام آباد نامیده‏اند. ولى برج مذکور هیچ گونه شباهتى به امامزاده ندارد و شاید آرامگاه یکى از بزرگان دودمان سلجوقى باشد.

از بناهاى تاریخى در شهر سمنان، برج چهل دختران است که در اواسط خیابان حکیم الهى و بر سر راه شهر به محلات ثلاث (کوشمغان، زاوغان و کدیور) و بین محلّه کوشمغان و زاوغان سمنان واقع شده و به صورت بقعه کهنه و قدیمى و نیمه مخروبه‏اى است که به نام چهل دختران نیز خوانده مى‏ شود.

وجه تسمیه این برج چنین است: عدّه‏اى از مردم سمنان معتقدند برج مذکور را چهل دختر که دست از تعلّقات دنیوى کشیده و تارک دنیا شده بودند، با گل و خشت ساخته‏اند. قدر مسلم این است که تاریخ بناى برج یا آتشکده به زمان قبل از اسلام بر مى‏ گردد.

از بناهاى تاریخى دامغان برج مشهور چهل دختران است که در صحن امامزاده جعفر واقع شده و با بناى خانقاه یا قبر شاهرخ و خود امامزاده، مجموعه جالبى را تشکیل مى‏دهند. طرح داخل و خارج برج، دایره‏اى شکل به قطر خارجى 80/7 و قطر داخلى 45/5 متر است. بدنه برج تا محل شروع قرنیس، از دو بخش متفاوت تشکیل یافته است؛ بخش پائین که حدود دو سوّم ارتفاع تمامى بدنه را فراگرفته، با آجرکارى ساده پوشش یافته است؛ و بخش دوّم با دو نوار تزئینى در مایه نگاره‏هاى هندسى در پائین و بالا و کتیبه پهن تسمه‏اى کوفى تزئینى در میان آن مشخص مى‏ شود.

این برج در یکى از کوچه‏هاى منشعب از خیابان منوچهرى، در نزدیکى مسجد جامع دامغان و در محلّه قیصریّه واقع شده است. برج آرامگاهى پیر علمدار، از داخل و خارج داراى طرح دایره به قطر 70/4 و 40/6 متر است. ورودى برج، در جانب جنوب غربى و به طرف مسجد بوده است. بدنه برج به دو بخش متفاوت تقسیم شده است. قسمت پایین که حدود چهار هفتم ارتفاع را در بر مى‏گیرد، با آجر کارى ظریف ولى ساده و بدون بندکشى انجام گرفته است. ورودى آرامگاه دامغان که چون بناى برج توسّط ابوحرب بختیار ساخته شده، حاجب دربار منوچهر فلک المعالى پادشاه زیارى است که از جانب این پادشاه به حکومت دامغان منصوب شده بود.

بقعة این امامزاده در یک کیلومترى روستاى محلّه باغ و در 3 کیلومترى شهر گرمسار واقع شده است.

ساختمان بقعه که به مساحت 20 متر مربّع است از خشت و گل ساخته شده و داراى ایوانى در جانب جنوب است که طاق هلالى آن را در بر دارد. هسته مرکزى بقعه، اتاقى مربّع شکلی به ابعاد 4×4 متر است. چهار زاویة بنا را با ایجاد چهار گوشواره به دایره تبدیل نموده و در نتیجه گنبد بنا را بر آن استوار ساخته‏اند. این گنبد به قطر 4 و ارتفاع قریب به 20/2 متر است که اخیراً با گچ اندود شده است. جهت استحکام بنا، نماى بیرونى آن را با آجر، مستحکم نموده‏ اند.

یکى از مزارات مشهور استان سمنان، بارگاه مجلّل و زیباى امامزاده یحیى است که در محلّه اسفنجان و در گوشه جنوب غربى تکیه معروف «پهنه» واقع شده که در سالهاى اخیر به صورت باشکوهى تعمیر و کاشیکارى گردیده است.

این بقعه متبرکه شامل گنبد عظیم و ایوان کاشیکارى، حرم و صحن است. در مجموعه امامزاده کتیبه یا سنگ نوشته‏اى که دال بر بناى اوّلیه آرامگاه باشد وجود ندارد، و قدیمى‏ترین تاریخ موجود در ایوان مربوط به تعمیر و کاشیکارى آن است که سال 1338 را نشان مى‏دهد ولى طبق نوشته ایران پل فیروز، از احداث گنبد، قریب ششصد سال مى‏گذرد. پیازى شکل بودن آن که معرّف معمارى قرن هشتم و دوران مغول است نیز تأییدى بر این مطلب است.

بقعة این امامزاده در جنوب خیابان سارى شهر شهمیرزاد، در 24 کیلومترى شمال سمنان واقع شده و حدود دو متر پائین‏تر از کف خیابان قرار دارد.

ساختمان بقعه که قدیمى است، داراى گنبدى مخروطى به قطر 4 و ارتفاع بیش از 5/3 متر است که سطح خارجى آن با گچ سفید کارى شده است و فاقد نماى خاصّى است. اتاق مرقد، گودتر از حریم اطراف بقعه است و با چند پلّه به آن ارتباط مى‏ یابد.

بقعة این امامزاده در کنار برج چهل دختران و کنار خیابان و بلوار حیکم الهى شهر سمنان واقع شده و به سیّدرضی مشهور است. مردم وى را از نوادگان امام سجّاد (مى‏دانند؛ اما نویسنده کتاب تاریخ قومس وى را سیّد رضى، نواده على أشرف و فرزند عمر أشرف مى‏داند. این بقعه، شامل بناى کوچک و مستطیل شکلى است که چندان قدیمى به نظر نمى‏رسد. اتاق حرم، محوّطه چهارگوشى به ضلع 60/4 متر است که در قسمت شمال و شرق داراى دو در است. گنبد مخروطى امامزاده بر روى چهار فیلپوش پهن و بزرگ که از پایین بنا شروع شده و به کمک چهار رف نعل اسبى شکل، طرح مدوّرى ساخته، قرار گرفته است.

بقعة این امامزاده در میان روستاى کردوان از بخش مرکزى، در 8 کیلومترى شرق شهر گرمسار و 6 کیلومترى جنوب راه سمنان واقع شده و به سلطان مراد مشهور است.

ساختمان بقعه که از خشت و گل ساخته شده بود و متعلّق به اواخر دورة قاجاریّه به شمار مى‏رفت به جهت فرسودگى در سال‏هاى 70 ـ 72 مورد مرمّت قرار گرفت و ضمن استحکام اطراف بقعه با آجر، نسبت به سفید کارى داخل بنا و گنبد اقداماتى صورت گرفته است.

بقعة این امامزاده در روستاى سابق قلعه چهارده که امروزه به شهر دیباج تبدیل شده، در 54 کیلومترى شمال باخترى شهر دامغان واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است.

ساختمان بقعه هشت ضلعى و هر ضلع آن از داخل حدود 2 متر مى‏ باشد. ارتفاع بنا 11 متر است و از تاریخ بناى آن اطّلاع دقیقى در دست نیست. اما در تایخ مازندران تألیف اسماعیل مهجورى آمده است که سیّد رضى‏الدّین به فرمان شاهرخ (850 ـ 807 هـ. ق) آن را تعمیر نموده است. روى قبر این امامزاده صندوق چوبى قدیمى منبّت کارى سالم و بسیار نفیسى قرار دارد که در سال 770 هـ. ق ساخته شده و طول و عرض آن به ترتیب 25/3×60/1 و ارتفاع 10/1 متر است. گویا این صندوق در قرن گذشته از بین رفته و در سال 1254 هجرى سر دیگرى براى آن ساخته‏اند که به خوبى بدنه صندوق نیست.

بقعة این امامزاده در 12 کیلومترى حومه لاسجرد و حدود 46 کیلومترى شمال غربى سمنان و در کنار جادّة روستاى ایج به جوین واقع شده و به نواده حضرت امام حسن مجتبى (به نام محمّد بن زید بن حسن بن على (منسوب است و به شاه محمّد زید معروف مى‏ باشد.

در شهر بسطام جنب قبر بایزید بسطامى بقعة بسیار معروف و با شکوهى به نام امامزاده محمّد وجود دارد که از احترام فوق العاده‏اى برخوردار است.

بقعة امامزاده محمّد شبیه گنبد دیگرى است که در فاصله 15 مترى سمت شمال آن ساخته شده و تقریباً قرینه یکدیگر مى‏باشند. گنبد سمت شمال آن به نام گنبد غازان خان معروف مى‏باشد و بناى آن را به غازان خان مغول (703 ـ 670 هـ. ق) نسبت مى‏دهند. وى دو گنبد را در بسطام بنا نمود که یکى از آن بر سر قبر همین امامزاده محمّد و دیگرى بر آرامگاه بایزید بسطامى است. او در نظر داشت که جسد بایزید را به داخل گنبد دوّم انتقال دهد و چون بایزید را در خواب ناراضى از این عمل مى‏بیند از تصمیم خود منصرف مى‏ شود.