مزارات ایران و جهان اسلام

این آرامگاه در میان جادة مشهد به هرات، در حاشیة شهر تربت جام قرار دارد و مشتمل بر ده بناى تاریخى است که در اطراف یک حیاط وسیع ساخته شده است. قبر خود شیخ، بدون هیچ گونه بنایى، به صورت روباز در مقابل ایوان عظیمى قرار دارد.

آرامگاه شیخ احمد بن ابی‌الحسن جامی، یکى از بزرگ‏ترین مراکز زیارتى شرق ایران است که در قرن نهم هجرى به اوج شکوفایى خود رسید.

بقعة زیباى این امامزاده در جنوب روستاى سعیدآباد و در میان قبرستان عمومى روستاى قاسم آباد آقا از دهستان سعیدآباد واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است.

مساحت بقعه چهل متر مربّع و ساختمان بقعه در پشت چند درخت کاج، که در جلوى بنا کاشته شده‏اند، مخفى شده و هسته مرکزى بنا متشکل از اتاق چهارگوشى است که گنبدى عرقچینى روى آن قرار گرفته و ایوان خوش تناسبى نیز در ضلع شمالى خود داراست. این مجموعه از نماى جنوبى، روى سکویى به ارتفاع پنجاه سانتى‏متر قرار دارد. به نظر مى‏رسد، این سکو ناشى از بالا آوردن کف بقعه در دوره‏هاى متأخّر است.

 این آرامگاه در شمال روستاى نیاز آباد، و در حاشیة جنوبى قبرستان روستا، در 20 کیلومترى جنوب سنگان و حدود 45 کیلومترى جنوب شهر خواف و 12 کیلومترى مرز افغانستان واقع شده است.

ساختمان آرامگاه که بنایى آجرى و بلند است به مزار خواجه مجد و ماضى نیز خوانده مى‏شود و داراى پلان مربع شکل و چهار ایوانى است که هر ایوان از طریق یک درگاهى بر دیوار انتهایى به بیرون راه دارد.

در سه کیلومترى جنوب شرقى شهر تربت حیدریه، در مسیر راه اصلى شهرهاى جنوبی خراسان، روى تپّه‏اى مشرف بر جادّه و ارتفاعات اطراف، مزارى قدیمى و معروف وجود داردکه منسوب به شیخ ابوالقاسم گورکانى (گرگانى) متوفّاى 450 هـ . ق ـ از مشاهیر عرفاى خراسان ـ است. مزار، در آبادى شیخ ابوالقاسم واقع می‌باشد که تا قبل از تعمیر آن، در سال 1340 هـ . ش، به کلاته درویشى معروف بوده است. نام صاحب مزار، مطابق سنگ نوشتة آن، شیخ ابوالقاسم على الکورگانى، از سران عرفاى «صوفیّة معروفیّه» در اواخر قرن چهارم و نیمة اوّل قرن پنجم هـ . ق است.

این آرامگاه در ده کیلومترى شرق بخش جوین در خارج از روستاى بحرآباد واقع شده است. بقعه از خشت و گل ساخته شده و از آثار دورة قاجاریّه است. اصل بنا به صورت مربّع و به ابعاد 5×4 متر است که دو در، در شمال و شرق دارد. گنبدى مخروطى خوابیده به قطر چهار و ارتفاع چهار متر بر بالاى بقعه تعبیه شده و روى آنرا رنگ سبز زده‏اند. از فضاى جانبى تخریب شده بنا معلوم مى‏شود که روزى از شکوه خاصى برخوردار بوده که تخریب شده است. نماى بیرون ساختمان را به جهت خوف از ریختگى با سیمان اندود کرده‏اند و داخل بنا نیز گچ کارى شده است. در وسط بقعه صورت قبرى است که به اندازه سى سانتى متر بالا آمده و روى آن پارچه سبز نهاده‏ اند.

این آرامگاه در کنار روستاى لنگر در 24 کیلومترى شمال غربى تربت جام واقع شده و از آثار امیر على شیرنوایى است.

این بنا، به صورت مستطیل با دو ایوان در جبهه‏هاى جنوب غربى و شمال شرقى و حجره‏هایى در طرفین ایوان شمال شرقى و ضلع شمالى و داراى ابعادی در حدود 60/20 متر عرض و 8/24 متر طول است. شکل داخلى بنا، چهار طاقى است که مقبرة منسوب به شاه قاسم، در شاه نشین نیم هشت ضلعى شمال شرقى واقع شده است.

این زیارتگاه در دو کیلومترى جنوب غربى شهر خواف، بر دامنه کوه خواجه یار واقع شده و شامل مجموعه‏اى از آب انبار و مقبره است که در زمان قاجاریّه مرمّت شده و از گذشته به آن «خواجه یار» مى‏خواندند.

مزار خواجه یار، در بلندترین نقطة دامنه کوه واقع شده و ساختمان آن یک بناى کوشک مانندى در دو طبقه است که در سالیان اخیر مرمّت شده و ابعاد آن 10/14×70/6 متر است. این بنا مشرف به محوطه‏اى محصور در دیوار خشکه چین سنگى است و سکوئى بلند به طول 8 و عرض یک متر بر روى پایه‏هاى آجرى در میان محوطه واقع شده که در واقع محوطه خواجه یار مى‏باشد. در اطراف مقبرة خواجه یار، درگذشته اشخاصى را دفن نموده‏اند که اینک به قبرستان تبدیل شده است.

برج رادکان

این آرامگاه در جنوب غرب روستای رادکان، در وسط مزارع کشاورزی واقع شده و گنبد آن از دور نمایان است و یکی از آثار دورة سلجوقیان به شمار می‌رود.

این آرامگاه که اکنون در بیابان قرار گرفته و از آبادی چند کیلومتر فاصله دارد، در میان یک قبرستان واقع شده و هنوز مردمان آن ناحیه مردگان خود را در آنجا دفن می‌کنند. از قرائن و امارات و آثاری که هم اکنون در نزدیک گنبد هست، پیداست که روزگاری آنجا آباد بوده و احتمالاً گنبد در میان یک قصبه و یا دهکده بوده است.

مردم ناحیه آن را به عنوان گنبد خواجه نقّاش معرّفی می‌کنند، و دیگر جز این چیزی دربارة او نمی‌دانند. کتیبه‌ها و نوشته‌های گنبد ریخته و اطراف آن را به طمع گنج خاکبرداری و کنده‌اند. داخل گنبد تماماً گودبرداری شده و تبدیل به یک خرابه شده و حتی زیر پایه‌ها را هم حفّاری کرده‌اند. با این حال میراث فرهنگی در سالیان اخیر به مرمّت آن اقدام نموده است.

استاد عطاردی در کتاب خود می‌نویسد: در سفری که بین سال‌های 48 تا 50 به منطقة رادکان داشته به این بقعه سر زده و در داخل گنبد سنگ‌هایی بر دیوار نصب بود و نام تنی چند از مدفونان آنجا را نوشته بودند. در میان آن سنگ نوشته‌ها نام میرک را مشاهده کردم، ولی در سال‌های اخیر که بار دیگر به آنجا رفته آن سنگ‌ها را شکسته بودند و دیگر سنگی بر دیوارها نبود.

احتمالاً این گنبد متعلّق به خاندان میرک مشهدی، شاعر و نقّاش معروف باشد، و گنبد خواجه نقّاش اشاره به همین میرک مشهدی است.

این آرامگاه به شمارة 2291 و در تاریخ 27/12/1386 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.

این آرامگاه، به فاصلة نود کیلومترى شمال غرب شهر سبزوار، و صد مترى شمال غرب روستاى زیر آباد از توابع بخش جوین واقع شده است.

بنا از نوع برج مقبره‌ای است، بقایاى معمارى موجود، حکایت از مستحدثاتی در اضلاع؛ جنوب، شمال و غرب بنا متّصل به گنبد خانه دارد. بر بدنة دیوارهاى گنبد خانه، آثار طاق حکایت از الحاقاتى مستطیل شکل در طرفین بنا دارد. عناصر تزئینى به جا مانده؛ مقرنس و گچ‌برى‏هاى محراب حکایت از اعتبار و مورد توجّه بودن این بنا در زمان حیات آن دارد. پى‏سازى بنا، از سنگ لاشه به ارتفاع حدود هشتاد سانتى‏متر از سطح فعلى بنا، از ویژگى‏هاى آن است.

این آرامگاه در دو کیلومترى خارج از روستاى شرشر، در جادة سرخس ـ مشهد، با چشم انداز بسیار زیبا و خوب واقع شده است.

بناى قبلى که از خشت و گل بود در سال 1386 توسّط حاج آقاى نصاب مرمّت و بازسازى شد. بناى کنونى به صورت 8 ضلعى و هر یک از اضلاع آن به اختلاف 6 و 3 متر است. ایوانى در جانب جنوب دارد که جهت رسیدن به آن باید از 35 پلّکان عبور نمود. ایوان بنا به ابعاد 5×8 متر و ارتفاع 6 متر است که در دو طرف آن دو گلدسته به ارتفاع 10 متر احداث شده است.

این آرامگاه در ابتداى خیابان پیر احمد، منشعب از خیابان شهاب و مقابل حوزة علمیّة احناف شهر خواف واقع شده است.

آرامگاه خواجه، بنایى با پلان مربع و محدود بابعاد 5/6×5/6 متر است. ورودى مزار بر دیوار جنوب غربى و از ایوانى کم عرض با طاق خباتى مى‏گذرد.

آرامگاه باشکوه خواجه ربیع، در چهار کیلومترى شمال مشهد و در انتهای خیابان خواجه ربیع واقع گردیده و شامل بقعه‏اى هشت ضلعى با چهار ایوان بزرگ در وسط ضلع‏هاى چهارگانة اصلى و چهار ایوان پشت بستة کوچک‏تر تزیینى در چهار گوشة پخ بناست. در دو جانب ایوان‏هاى اصلى، اتاق‏هاى مربّع شکلى ایجاد و در گوشه‏هاى شمال غربى و جنوب شرقى، راه‏پلّه‏هایى براى رفتن به بام بنا، جاسازى شده است.

این آرامگاه، در 12 کیلومترى جنوب شرقى مشهد، در منطقه‌ای به نام خواجه اباصلت، در دامنه کوهی واقع شده است. بناى قبلی بقعه، چهارضلعى و طول هر ضلع آن، 5/6 متر و از چهار سو، به وسیلة چهار درگاهى با بیرون ارتباط پیدا مى‏کرد. در دو سمت شرق و شمال آن، دو رواق مستطیل بزرگ به آن الحاق شده بود. در جنوب بنا، ایوانى قرار داشت که ورودى اصلى در آن واقع بود. داخل بقعه، چهار ترنبه و در وسط آن‏ها، چهار طاق‏نما قرار داشت.

 این آرامگاه در شمال خیابان حافظ ابرو در انتهاى باغ مشجّرى از درختان عظیم کاج، در شهر خواف واقع شده است.

آرامگاه در انتهاى باغ و بر روى سکوئى به ارتفاع 10/1 متر بر محوطة چهار گوشى وجود دارد که شبکه‏هاى آجرى آن را در میان گرفته و دربى آهنین بر جبهه جنوبى آن استوار شده و در مجموع به مزار باباى ابدال شهرت دارد.

آرامگاه این فیلسوف بزرگ دورة قاجار، در شرق سبزوار، کنار میدان زند در باغ بزرگى که متعلّق به خود حکیم بوده، واقع شده است. وى در سال 1212 متولّد شده و در سال 1289 هـ . ق وفات یافته است. مقبرة حاج ملا هادى سبزوارى را میرزا یوسف مستوفى الممالک بنا کرده است. این بنا، در سال‏هاى اخیر توسّط انجمن آثار ملّى مرمّت گردیده و ملحقاتى به آن اضافه شده است.

بقعة این امامزده در 500 مترى خارج از روستاى قلعه شیخ از دهستان احمد آباد و در دو کیلومترى جنوب احمد آبادِ نظرآباد، روبروى حمام تپّة قلعة شیخ و در میان قبرستان عمومى روستا واقع شده است.

ساختمان بقعه از دو اتاق و یک طاق نماى ایوان مانند تشکیل یافته و رو به شرق است. ایوان بقعه کم عمق است و به دروازه شبیه‏تر است. اتاق اوّل چهار گوش با پوشش گنبدى است و داراى چهار طاقچه در طرفین است که مهرهاى نماز، کتب ادعیه و سایر وسایل در آن‌ها قرار مى‏گیرد. اتاق دوّم (گنبدخانه) به اندازه یک پلّه پایین‏تر از اتاق اوّل است و محوّطه‏اى هشت ضلعى نامنظم است. گنبد روى چهار طاق تویزه و گوشه سازى‏ها احداث شده دو پنجره در سمت جنوب و غرب گنبد نور داخل آن را تأمین مى‏ کند.

بقعة با شکوه این امامزادگان در میدان امام خمینى  شهر اشتهارد، در میان فضایى وسیع با گنبدى بلند و کاشى‏کارى واقع شده و به «امامزاده عمّه صغرى و عمّه کبرى‏»، مشهور است.

بناى امامزاده، از دو قسمت سر در، رواق و حرم تشکیل مى‏شود. سردر ورودى عبارت از یک قوس بلند در وسط و دو جرز آجرى در دو طرف آن است که شباهت کاملى به سردر امامزاده پلنگ آباد دارد. با عبور از ایوان، به رواق مقابل بقعه وارد مى‏شویم. این رواق نیز نظیر رواق امامزاده شاه سلیمان اشتهارد است، با این اختلاف که طول آن کمتر است و در دو طرف رواق، هر سو دو غرفه ـ یکى بزرگ‏تر و دیگرى کوچک‏تر ـ قرار دارد.

بقعة این امامزاده، بعد از روستاى جلیل‏آباد و نزدیک روستاى متروک مسکین‏آباد، و در 5/2 کیلومتری جنوب گازُرسنگ و سه کیلومتری شرق چگینی و در 18 کیلومتری شهر نظرآباد و 5/3 کیلومتری جنوب آبیک واقع شده است.

بقعة امامزاده در محوّطه وسیعى قرار گرفته که سه جانب آن را دیوار کاه‏گلى فرا گرفته است. در قسمت شمالى محوّطه، در هر طرف شش غرفه ساخته شده و در پشت هریک از غرفه‏هاى مزبور اتاقى قرار دارد که در حال حاضر (به هنگام بازدید) سقف اکثر آن‏ها فرو ریخته است. بناى امامزاده از نظر طرح کلّى، به صورت مکعّب مستطیل مى‏باشد که از دو قسمت ایوان و بقعه اصلى تشکیل شده است. بقعة امامزاده، چهارضلعى و به ابعاد هر ضلع 27/5 متر مى‏باشد که چهار گوشه داخلى آن در بالا به طرف داخل متمایل شده و چهار فیل‏پوش را به وجود آورده است. در وسط هر ضلع نیز یک طاق‏نما وجود دارد و حدّ فاصل هر طاق‏نما و فیل‏پوش‏ها، یک آلت‏بندى به صورت پاباریک به وجود آمده و سپس گنبد عرق‏چینى، روى بنا قرار گرفته است. در حال حاضر، به علّت تعمیرات صورت گرفته، از تزیینات و چگونگى وضع قبلى داخل بقعه، نشانه‏اى دردست نیست.

بقعة این امامزاده در سه کیلومترى روستاى تنکمان و در دو کیلومتری شرق کریم آباد و شرق زمین‌های کشاورزی معروف به تکیّه، حدّ فاصل تنکمان وینگى امام، در جادّه کرج به اشتهارد و در پنج کیلومتری جنوب هشتگرد قرار دارد.

این بنا متعلّق به دورة صفویّه مى‏باشد، امّا در سالیان اخیر مرمّت شده و فاقد گلدسته است. بنای بقعه شامل یک اتاق چهار گوش است که در بالا فیل گوش به دایره تبدیل شده و گنبدی یک پوست دور آن ایجاد گردیده است. دو تالار مستطیل شکل با سقف مسطح چوبی یکی در قسمت غرب به عنوان محل استراحت زنانه و دیگری در قسمت شرق به عنوان محلّ استراحت مردانه و دو ایوان نسبتاً کم عرض با سقف مسطح چوبی در شمال و جنوب آن ساخته شده است. این دو تالار پس از بازسازی به بقعه افزوده شد، و اتاق آرامگاه نیز بجز اندود کاهگل و سفید کاری و مرمّت‌های جزیی تغییر چندانی پیدا نکرده است.

بقعة این امامزاده در شرق مسجدِ روستاى کش‏رود و در 20 کیلومتری شهرک طالقان واقع شده و به شاه ابراهیم مشهور است.

بنا شامل برج دایره شکلى است که داراى پلان مدوّر بوده و گنبدى مخروطى شکل که از داخل عرق‏چین و از خارج رُک مى‏باشد، آن را پوشانده است.