مزارات ایران و جهان اسلام

این آرامگاه در کنار رودخانه دایمى گلیان در روستاى با طراوت گلیان[1](از دهستان گلیان، بخش مرکزى)، در 20 کیلومترى جنوب شهر شیروان واقع شده است.

بنایى قدیمى و بجا مانده از دوره صفویّه که بخش‌هایی از آن از بین رفته است. اصل اتاق مرقد به ابعاد 8×8 متر است که چهار زاویه آن با ایجاد گوشواره به هشت ضلعى تبدیل شده و گنبد بنا بر آن استوار شده است. این گنبد که به صورت عرقچینى به قطر 8 و ارتفاع چهار متر است از آجر ساخته شده و نماى خارجى آن کاه و گل است. در داخل بقعه، دو شاه نشین طرّاحى شده که بر اثر سوختگى داخل بنا بخشى از آن تخریب شده است.

در 500 متری جنوب غربی سلطانیه، بر سرِ راه سلطانیه ـ خدابنده آثار معروف بقعة چلبی اوغلی قرار گرفته است. باستان‌شناسان و پژوهشگران، این مجموعه را به سلطان چلبی نسبت داده‌اند و تاریخ ساخت آن را سال 728 هـ. ق ذکر کرده‌اند.

این مجموعه از دو بخش خانقاه و مقبره تشکیل شده است: خانقاه شامل صحن مرکزی است که در اضلاع غربی و شرقی آن، حجره‌ها جای گرفته‌اند. طرح معماری این مجموعه الهام گرفته از عقاید و مراتب صوفیه است و هر یک از فضاها را با هدف، و برای عملکرد خاصّی ساخته‌اند.

این گنبد باشکوه در 36 کیلومترى جنوب شرقى شهر زنجان و 4 کیلومترى جادة قزوین ـ زنجان در شهر سلطانیه واقع شده است. ساختمان بقعه، بنایى عظیم و ممتاز است که در وسط شهر قدیمى سلطانیه بنا گردیده است. در خصوص تاریخچه شهر سلطانیه و گنبد با عظمت آن مى‏خوانیم: هنگامى که ارغون خان ـ پسرآباقاخان ـ چهارمین ایلخان مغول بر اریکه سلطنت تکیه زد، تصمیم گرفت در محل سلطانیه فعلى شهرى بنا کند. لذا دستور داد «قلعه‏اى که دور باروى آن 12 هزار گام باشد، از سنگ تراشیده بسازند».

مشهور به «پیر زاغه»، این مقبره در 30 کیلومترى غرب شهر ابهر و در میان روستاى تاریخى پیر سقا واقع شده است.

محل مقبره قبرستان تاریخى وسیعى بوده که امروزه قسمتى از آن تسطیح و به زمین ورزش تبدیل شده است.

مرقد فاقد سنگ قبر و تاریخ مى‏باشد. اما آن‌چه که از اسم وى استنباط مى‏گردد احتمال قریب به یقین یکى از قطب‏هاى صوفیّه و در زمرة عرفا بوده است.

در داخل شهر صائین قلعه، روى یک تپّة تاریخى واقع شده و بسیار مورد احترام اهالی است.

بقعه امامزاده یحیى از دو بخش تشکیل شده است. بخش نخست، ایوانى است که ابعاد آن 15/3 متر عرض و 4 متر عمق دارد، فضاى اصلى بقعه از نماى داخلى کثیر الاضلاع و از نماى خارجى به شکل مربّع است و اضلاع آن 9 متر اندازه‏گیرى مى‏شود. کل بنا از آجرهایی به ابعاد 5/21×21 سانتى‌متر ساخته شده و روى آن مشرف به هشتى است که سقف آن مسطح و با استفاده از تیر و تخته پوشانیده شده است.

بقعة این امامزاده بر بالای پشته‌ای در ارتفاعات شرقی کوه قلعه واقع شده است. از جنوب به ارتفاعات و از غرب به ارتفاعات و قبرستان و از سمت شمال به سایت گردشگری و اراضی کشاورزی و از سمت شرق نیز به رودخانه جزلا محدود می‌گردد. راه دسترسی به امامزاده از طریق جادّه خاکی زاجکان در 1500 متری روستای جزلا امکان پذیر می‌باشد و فاصله امامزاده از سه راهی روستای شیت تقریباً 500 متر است.

روستاى کله سیران یکى از دورترین روستاهاى بخش طارم علیا از توابع شهرستان زنجان است. در مرکز این روستا، امامزاده محمّد باقر قرار گرفته است. این روستا از گیلوان 55 کیلومتر فاصله داشته و در ساحل راست رودخانه قزل اوزن مى‏باشد.

به استناد شجره‏نامه خطى که بر روى کاغذ معمولى و با خط ثلث نوشته شده و به سال 1384 هـ. ق مى‏باشد،

بقعة امامزاده عبدالله که برخى او را امامزاده قاسم نیز مى‏خوانند در یک کیلومترى غرب شهر سلطانیه قرار گرفته و اطراف آن را باغات و مزارع پوشانیده است و به امامزاده کهریز مشهور است.

شالودة این بقعه ابتدا بر روى سنگ سبز تراشیده که قابل مقایسه با سنگ‌هاى تاریخى سلطانیّه است قرار گرفته و سپس تاروپود بنا را آجر تشکیل مى‏دهد. پلان بنا چند ضلعى منتظم و زیبائى است که سقف آن را با گنبدى عرقچینى نیمه بلند پوشش داده‏اند. در بدنه گنبد چهار محراب زیبا تعبیه شده و بدین سان قداست فضاى شبستان را افزایش مى‏دهد. در وسط این محوّطه قبر امامزاده به چشم مى‏خورد که فاقد ضریح و سنگ قبر است. این بنا را مى‏توان در ردیف آثار ساختمانى اواخر دوران ایلخانى تا اوایل صفویّه طبقه‏بندى نمود.

روستاى قروه در 20 کیلومترى سمت شرقى شهر ابهر و در مسیر تاکستان به ابهر واقع است و یکى از آبادی‌هاى مهم شهرستان ابهر به شمار مى‏آید. این روستا به جهت داشتن معمارى خاص موسوم به صخره‏اى و وجود مسجد جامع قروه که متعلّق به قرون چهارم و پنجم هجرى قمرى است، از شهرت ویژه‏اى برخوردار است.

از زیارتگاه‌هاى معتبر و معروف ابهر و حومه، بقعة شاهزاده زید الکبیر است که در شرق شهر قرار گرفته و داراى گنبد زیباى مخروطى شکل است، اطراف این زیارتگاه درگذشته گورستان بود که امروزه به خارجِ شهر منتقل و این بقعه در وسط میدانى که پر از گل‌هاى رنگارنگ است قرار گرفته و از نظر سبک معمارى در این ناحیه نظیر ندارد.

بقعة این امامزاده در جادة ترانزیتی ابهر ـ تاکستان و در روستای شناط قرار گرفته است.

طرح بنا از بیرون هشت ضلعی و از درون مربّع است. ساختمان این بنا تماماً از آجر است و اضلاع هشتگانة آن، یک در میان، به طور قرینه از چهار ایوان با درِ ورودی به شبستان بقعه، به سبک قوس‌های جناغی ساخته شده است. تزئینات ایوان‌ها، مقرنس و کاربندی گچی و گره‌سازی است و در قسمت بالای ورودی‌ها، در هر ضلع پنجرة چوبی پرکار و زیبایی تعبیه شده که نقش‌های آن گره‌سازی است. اضلاع چهارگانة دیگر بنا، در نمای بیرونی، به صورت طاق‌نماست و در وسط هر ضلع، کلمة «الله اکبر» و در سه کتیبة دیگر کلمة «محمّد» (نوشته شده است.

داخل این بنا که به صورت چهارگوش است، گچ کاری و آیینه کاری بسیار زیبایی دارد که متشکل از گل و بوته‌های اسلیمی و تصویرهای پرندگان است. این تزئینات با استفاده از رنگ و گره‌سازی در هم آمیخته شده و جلوة خاصی به اندرون بقعه بخشیده است. در گرداگرد بقعه، سورة مبارکة «جمعه» به خط ثلث جَلی نوشته شده است.

بقعة این امامزاده در فاصلة 1600 متری شمال روستای وزنه سر از توابع طارم و در دامنة یکی از ارتفاعات، مشرف بر درّه‌ای که رودخانه وزنه سر در آن جریان دارد واقع شده و چشم انداز آن فوق العاده زیبا است.

تنها راه دسترسی به امامزاده از طریق راه خاکی شمال روستا است که از کنار رودخانه وزنه سر و باغات دو طرف رودخانه می‌گذرد. این راه در حقیقت راه خاکی کم عرضی است که در میان ناهمواری‌های حاشیه رودخانه و دامنه‌های ارتفاعات شمال روستا کشیده شده و تا امامزاده ادامه دارد. با توجّه به این که امامزاده در درّه‌ای نسبتاً کم عرض قرار دارد، راه ایجاد شده توسّط روستائیان تا حدود زیادی صعب العبور بوده و در مواقعی از بستر رودخانه و شیب تند ارتفاعات استفاده شده است. البته در سال گذشته راه جدیدی برای سهولت در رفت آمد و رسیدن به امامزاده توسّط سازمان میراث فرهنگی از روستا تا امامزاده احداث شده است. در حد فاصل روستا و امامزاده، در مسیر منتهی به آن آبشاری زیبا و مرتفع وجود دارد.

بقعة این امامزاده در داخل شهر زنجان، در خیابان صدر جهان واقع شده و از بقاع معتبر شهر زنجان است.

بناى امامزاده ابتدا به سبک چهار طاقى بود و گنبد زیبایى آن را پوشش مى‏داد. در سال 1340 شمسى این مجموعه به جهت تبدیل به احسنت برداشته شده و مجدّداً منطبق بر بناى قدیمى نوسازى گردیده است. گنبد از نوع تک پوششى بوده که با واسطه چهار گوشواره، بر جرزها استوار گشته و حد فاصل گوشواره‏ها و گنبد، هشت نورگیر تعبیه شده است. تزیینات گنبد از داخل مقرنس و گره سازى بوده و سورة جمعه به خط زیباى ثلث و به قلم استاد جواد میر محمّد رضایى زنجانى بر آن نوشته شده است. در نماى بیرونى نیز آیات قرآنى به خط ثلث زنجیرى نوشته شده است. گچبری‌هاى ظریف این بنا توسّط استاد شعبان آزادى زنجانى چشم بینندگان را نوازش مى‏دهد.

بقعة این امامزاده در سمت شمالى شهر سجاس قرار گرفته و به میمنت و قداست آن، اطراف بقعه را قبرستان وسیعى احاطه کرده است. سجاس یکى از شهرهاى قدیمى در منطقه زنجان مى‏باشد که مسجد جامع تاریخى و زیباى آن، این ادّعا را تأیید مى‏کند.

در انتهای خیابان امام شهر زنجان، نرسیده به میدان 15 خرداد کوچه رضایی، آرامگاه موسوم به میرزا قرار گرفته است. این همان آرامگاهی است که ادوارد براون آن را ذکر می‌نماید. صاحب آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد است. ایشان یکی از روحانیون طراز اوّل عصر ناصری در شهر زنجان و در قلع و قمع عوامل ملامحمّد علی باب مؤثّر بوده است.

این برج، در مشرق ابن بابویه، در میان باغى که از باغ بزرگ طغرلیه سابق بر جاى مانده، واقع است.

بنایى برجى مضرّس با 22 ترک به ارتفاع حدود 20 متر است. قطر دیوار برج از جداره داخل تا نوک تیغه‌ها، 60/3 متر است. برج داراى دو ورودى است که ورودى جنوب شرقى با توجّه به قاب سازى آن، اصلى به شمار می‌رود. فضاى داخلى، استوانه اى ساده به قطر 4/12 و محیط 93/39 متر است. بدنه ساده آجرى برج، به کمک ترک‌های استوار و ایجاد سایه روشن‌هایی، توجّه بیننده را به فراز آن جلب می‌سازد که قطار بندى زیبایى در آنجا اجرا شده است. تزئینات و شیوه قطاربندى، به یارى طاق نماهایى چون ترنبه هاى کنج سقف‌ها انجام شده است. قطار بندى مزبور، در سه ردیف چنان اجرا شده که نقش‌هایی ترکیبى در مایه گل گشنیزى به وجود آورده است.

این بقعه در مسیر جاده قدیم تهران ـ قم، در جنوب شرقى حسن آباد، و در شرق روستاى کلین و در جنوب جاده خانلق واقع شده است.

شخصیّت مدفون در این بقعه، یعقوب ابن اسحاق کلینى پدر محمّد، صاحب کتاب اصول کافى است. در رجال شیخ طوسى، شیخ محمّد بن یعقوب کلینى این گونه معرّفى شده است: «ابو جعفر محمّد بن یعقوب بن اسحاق کلینى». از تاریخ تولّد وى (شیخ یعقوب) اطّلاعى در دست نیست، اما از آنجا که فرزندش محمّد در زمان امام حسن عسگرى (علیه السلام) متولد شده است; بنابراین، شیخ یعقوب، زمان امامت امام هادى و امام حسن عسگرى (علیه السلام) متولد شده است، بنابراین، شیخ یعقوب، زمان امامت امام هادى و امام حسن عسگرى (علیه السلام) را درک کرده است.

 این بقعه در ضلع شمال غرب میدان حضرت عبدالعظیم (علیه السلام)، پشت مرکز خرید مهدى در یک کوچه باریک به نام ملک زاده که ورودى آن از پارکینگ مرکز خرید می‌گذرد واقع شده است. در حال حاضر مراکز تجارى و چند باب منزل مسکونى بقعه را احاطه کرده است و به هیچ عنوان نمی‌توان آن را از اطراف تشخیص داد.

بقعه توسّط میرزا یوسف خان مستوفى الممالک صدر اعظم ناصرالدّین شاه، اندکى پس از وفات سیّد ساخته شده است. علّت این موضوع به ارادت مستوفى نسبت به سیّد صادق باز می‌گردد. آقا سیّد صادق پس از وفات در آرامگاه با شکوهى در ضلع شمال غربى میدان حضرت عبدالعظیم که توسّط یوسف مستوفى الممالک صدر اعظم ناصرالدّین شاه براى خاندان طباطبایى در نظر گرتفه شده بود، در بنایى با کتیبه‌هایی از کاشى و منقوش به آیات قرآنى در زیر یک کلاه فرنگى به خاک سپرده شد. سنگ قبر یک تکّه و خط بسیار زیباى آن در نوع خود دیدنى و کم نظیر است. امروزه متأسّفانه از شکوه و جلال آرامگاه چندان نشانى بر جانمانده است.

این بقعه در شمال شهررى و در جنوب محله جوانمرد قصّاب واقع شده است. خیابان‌های کمیل در غرب و حنیفه زاده در شمال معابر مجاور این بقعه است. در سمت شرق بنا و در مجاورت آن یک مرکز بهداشتى و درمانى دیده می‌شود. فضاى سبز نسبتاً وسیعى در سمت جنوب آن تا بلوار بسیج و بلوار شهدا وجود دارد. در گذشته، بقعه در ده کوچکى به نام جوانمرد قصّاب قرار داشته، چنان که در تاریخ رى آمده است:

«در شمال غربى شهررى ده کوچکى به نام جوانمرد قصّاب واقع شده است که قبل از پیدایش راه شوسه آسفالته تهران به شهر رى اهمیّت زیادى داشته زیرا جاده غربى قدیمى تهران به حضرت عبدالعظیم از وسط آن عبور می‌کرده است ولى اکنون این جادّه کمتر مورد استفاده است.

قریه جوانمرد قصّاب در مغرب ده منصور آباد واقع شده و ضلع جنوبى این قریه را راه آهن کارخانه سیمان تشکیل می‌دهد.

بقعه بى بى زبیده در شهر رى و در غرب قبرستان ابن بابویه قرار دارد. قسمت‌های قدیمى و با ارزش بنا همچنان با حفظ قدمت بر جامانده و نشان از امانتدارى افرادى دارد که این مکان را از دستبرد خرابی‌های روزگار محفوظ نگاه داشته‌اند. اطراف بقعه به محلّه حسین آباد مشهور است.

علّت نام گذارى این اراضى به حسین آباد بدان دلیل بوده است که در سال 1267 هـ . ق اراضى آنجا با سه رشته قنات به میرزا محمّد حسین فراهانى دبیرالملک سپرده می‌شود.

این بقعه در گذشته بر فراز مکانى بلند و بر بالاى تپّه اى قرار داشته است. لیکن امروزه ساختمان بقعه به گونه اى است که هم سطح ساختمان‌های اطراف است. احتمالاً سطح زمین‌های اطراف بقعه را در هنگام ساخت و ساز بالا آورده‌اند و همسطح بقعه کرده‌اند. در گذشته از راه شوسه و آسفالت شده تهران به شهر رى روى ارتفاع پل سیمان که قرار می‌گرفتند آثار قریه حسین آباد به خوبى نمایان بوده و پس از عبور از منگل (و منگل آب متکا)، جادّه، پیچ مختصرى می‌خورده و پس از گذشتن از جلوى قهوه خانه حسین آباد، سمت راست، یک خیابان کوچک بن بست وجود داشته که از انتهاى آن وارد محوطه حیاط بى بى زبیده می‌شدند.