فهرست مطالب این پست:

امامزاده یحیى و عبداللّه‏ مزداران فیروزکوه

امامزاده یحیى شهریار 

امامزاده یحیى قزوین  

امامزاده یحیى الموت قزوین 

امامزاده یحیى بویین زهرا

امامزاده یحیى بیجار 

امامزاده یحیى کهگیلویه 

امامزاده یحیى نورآباد قم

امامزاده یحیى و حلیمه خاتون على آباد قم

امامزاده یحیى شیراز 

امامزاده یحیى و عبداللّه‏ مزداران فیروزکوه

روستاى مزداران در فاصله یک کیلومترى شمال زریندشت، و در 26 کیلومترى جنوب فیروزکوه واقع شده و داراى بیشترین آثار تاریخى فیروزکوه مى‏باشد.

مجموعة حرم مطهّر حضرت معصومه … ، در مرکز شهر قم، یکى از بزرگ‏ترین و ارزشمندترین آثار معمارى اسلامى ایران است که آثار گرانبهایى از قرون مختلف را دربردارد. این مجموعه، بر مزار حضرت فاطمه، دختر گرانقدر امام موسى کاظم ‰ و خواهر امام رضا ‰ ملقّب به معصومه بنا گردیده است. آن حضرت در سال 201 هـ . ق به قصد دیدار برادر عازم خراسان گردید؛ امّا در قم به علّت بیمارى درگذشت و در باغ «بابلان»، ملک شخصى موسى بن خزرج بن سعد اشعرى، به خاک سپرده شد.

بقعة این امامزاده نزدیک بقعة على بن جعفر «درب‏ بهشت» یاگلزار شهداى شهر قم، انتهاى خیابان انقلاب واقع شده است.

این بنا درون محوّطه محصورى که به عنوان گورستان استفاده مى‏شود، قرار دارد و محلّ دفن یکی از نوادگان امام سجّاد ‰ است. تاریخ ساخت بنا بر اساس قدیمى‏ترین کتیبه موجود، به اوایل قرن نهم هـ . ق (805) مى‏ رسد.

نقشه بنا از خارج به صورت هشت ضلعى با طاق‏نمایى در هر ضلع مى‏باشد. از داخل نیز به صورت مربّع مى‏باشد که طول آن شش متر است. این بنا از حیث نقشه کاملاً شبیه ساختمان قدیمى امامزاده على بن جعفر است. امروزه به علّت بالا آمدن سطح زمین‏هاى اطراف، کف بنا پایین‏تر از زمین‏هاى اطراف مى‏باشد. در نماى بیرونى در هر ضلع، طاق‏نمایى با قوس جناغى محاط در قابى مستطیل به دهانه دو متر و ارتفاع شش متر کار شده و در اسپر هر ضلع، نورگیرى با مشبّک‏هاى گچى تعبیه شده که امروزه پنجره‏هاى فلزى جاى آن‌ها را گرفته است. گریو شانزده ضلعى بنا با کمى عقب‌نشینى از صفحه دیوار خارجى، بر فراز اضلاع هشت‌گانه استوار مى‏باشد. بنا الحاقات جدیدى در جبهه شمالى داشته که در سال‏هاى اخیر ویران شده است. بر ساس تعمیرات صورت گرفته، نماى بنا به صورت نوساز در آمده و اصالت تاریخى خود را از دست داده است. ورودى بنا همراه با طاق‏نمایى در سمت شمال قرار دارد. بر فراز درگاه ورودى ایوانى با دو ستون ساخته‏اند. امروزه نماى ورودى فاقد هرگونه تزیینى است که ارزش تاریخى و هنرى داشته باشد. در جهت غربى بنا اکنون دریچه‏اى هم‏سطح با کف بنا واقع است که احتمالاً قبلاً در سطحى بالاتر قرار داشت و جهت تهویه داخل به کار مى‏رفته است. نماى داخلى بنا، مربّعى به ابعاد پنج متر و با طاق‏نمایى در هر ضلع است. در بالاى چهار ضلع، با ایجاد سکنج‏هایى، بنا از چهار ضلعى به هشت ضلعى و سپس با طاق‏بندى به شانزده ضلعى تبدیل شده و پاکار گنبد بر آن قرار گرفته است. پاطاق‏هاى هشتگانه با ایجاد مقرنس‏هایى تزیین شده‏اند. در میان طاق‏بندى شانزده گانه، یک در میان، نورگیرى‏هایى تعبیه شده که قبلاً با مشبّک گچى پوشیده بود. گنبد بیرونى بنا از نوع دو پوسته گسسته رک منشورى شانزده ترک بلند با شیب تند مى‏باشد. سطح خارجى گنبد در اوایل قرن حاضر مجدّداً کاشى‏کارى شده است. پوسته داخلى گنبد نیم کروى مى‏باشد. تزیینات بنا مقرنس‏کارى، گچ‏کارى، نقّاشى روى گچ و کاشى‏کارى است. تزیینات گچ‏برى بنا به جهت اصیل بودن بسیار پُر ارزش مى‏باشد. این تزیینات شامل قاب‏بندى‏هاى اطراف طاق‏نماها و موتیف‏هاى تزیینى، لچکى‏هاى پشت بغل گوشواره‏ها و طاق‏نماها و نیم ستون‏هاى تزیینى در هر یک از زوایاست. تزیین شمسه زیر گنبد با نقّاشى روى گچ صورت گرفته است. امروزه بنا فاقد کاشى‏کارى با اصالت تاریخى و هنرى مى‏باشد؛ امّا پیش‏تر درگاه ورودى بنا مزیّن به کاشى‏هاى خشتى عصر قاجار بوده است. در آغاز بخش هشت ضلعى بالاى صفّه‏ها و گوشوارها، کتیبه‏اى کمربندى به خطّ ثلث برجسته در زمینه گل و بوته و میان دو حاشیه زنجیره‏اى نقش و نگار با این متن گچ‏برى شده است: «امرت بعمارة هذه الروضة الرفیعة و المرقد المنیفة المشهد المنوّر المعطّر المقدّس الامام المعصوم الطاهر المطهّر ابى‏القاسم ابراهیم بن احمد بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن الامام المفترض الطاعة اسداللَّه الغالب ابى‏الحسن امیرالمومنین علی بن ابى‏طالب صلوات اللَّه و سلامه علیه و علیهم اجمعین بمنه الخاتون العظمی البانوی الکبری و بلقیس العهد و الاوان خدیجة العصر رابعة الدهر عصمة الدنیا و الدّین صفوة الاسلام و المسلمین زیدت عصمتها خلدت عظمتها فى شهر شوال سنة خمس و ثمانمائة [805] نمقه العبد علی بن حسن الطوسی».

بقعة این امامزادگان در سه فرسنگى شهر قم و در کنار راه قم به کاشان در روستای لنگرود که یکى از روستاهاى دهستان قنوات به شمار مى‏رود، واقع شده است.

نقشه بنا از خارج به‏صورت هشت ترک و از داخل چهار ضلعى مربّع است که طول هر ضلع آن پنج متر است. گنبد عرقچینى بنا به کاربندى‏هاى چهارگوشه در بلندى هشت مترى استوار گشته است. بقعه از چهار جانب داراى ورودى است که ورودى اصلى در جانب غرب قرار دارد. در جهت شمال رواقى کهنه ساز از خشت بنا شده است. در ورودى غربى بقعه داراى دو لنگه منبت کارى شده است که چند کتیبه به خط ثلث در قاب بالا به‏صورت برجسته آن را زینت مى‏کند. در بالاى ورودى «انا مدینة العلم و على بابها» نقش بسته است. دو کتیبه دیگر مربوط است به نام بانى و اجرا کننده که چنین است: «حسب الوصیة غفران مآب حاجى آقا على رحمة اللَّه» در بالا و در پایین: «بسعى ولد آن مرحوم جناب آقاى نصراللَّه تاجر کاشانى فى شهر ذیقعدة الحرام فى سنة الف و ثلثماثة و اثنین (1352)». در درون بقعه هیچ گونه تزیینى وجود ندارد، فقط مرقدى است با جدار سفیدکارى شده با گچ. در برابر درها، در دورانى بعد از بناى بقعه و به احتمال عهد قاجار ایوانى با قوس کوتاه خوش تناسب برپا کرده ‏اند.

بقعة این امامزاده در جنوب غربى شهر قم و در ابتداى جادة اراک و کمربندى واقع شده و به جهت گسترش شهر قم، جزء بقاع متبرکه داخل شهر محسوب مى‏شود.

ورودى اصلى بقعه، صحن مشجّرى است که در گذشته اطراف آن را حجرات زیبایى در بر گرفته بود. بنا قبل از مرمّت در چهار ایوان کوتاه و ساده ساخته شده بود و در بالاى آن گنبد عرقچینى قرار داشت. در چهارسوى بقعه نیز ایوان‌هایى بود که على سنقرى، نایب الحکومه قم در اواخر قرن سیزدهم هجرى بنیان نموده بود. در سال 1368 هـ . ش تعمیرات قابل توجّهى در بقعه انجام شده بود و ضریح زیبایى از جنس آب طلا و نقره توسّط بانوى نیکوکار، خانم حسناء مهدى الخفاف و پسرانش محمّد و احمد به بقعه اهدا گشت. امّا بنای قدیمی که به شمارة 3344 و در تاریخ 25/12/1379 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده بود، به کلّى تخریب شد و بجاى آن بناى بزرگى در مساحت 1200 متر در حال ساخت است که شامل ایوان، سردر، گنبد، و چهار مناره و رواق و شبستان مى‏باشد.

این بقعه در یک فرسخى شرق قم در جادّه قم به کاشان و کنار «تپّه قل درویش» واقع شده و به شاه جعفر غریب مشهور است. بنا از بیرون هشت ضعلى است که چهار وجه آن به صورت طاقنماى تزیینى مى‏باشد و در درون با نقشه مربّع به ابعاد تقریبى 10×10 متر با چهار ورودى از چهار قسمت با پوشش گنبدى دو پوسته است که ارتفاع آن نزدیک به هفت متر مى‏رسد. در بقعه، ضریحى چوبى مشبّک ساده به ابعاد 3×2 و ارتفاع 70/1 سانتى‏متر وجود دارد که بر روى قبر کاشى‏هاى خشتى فیروزه‏اى قابل رؤیت است.

در جبهه جنوبى آن ایوان نسبتاً مرتفع با تزیینات رسمى‌بندى گچى ساده و بر روى پیشانى با طرّاحى حصیرى آجرى مى‏باشد. دور تا دور بنا یک تراس به عرض تقریبى دو متر که جهت استفاده زائران مهیّا شده احداث گردیده است.

بقعة این امامزاده در میان روستاى نویس از بخش خلجستان و در 66 کیلومترى شمال شرق شهر دستجرد واقع شده و مورد توجّه اهالى است.

ساختمان بقعه، بنایى است قدیمى و بجا مانده از دورة صفویّه که از سنگ لاشه و ملاط خشت و گل ساخته شده و در دورة قاجاریّه تعمیراتى در آن صورت گرفته است.

اصل بنا به صورت مربّع و به ابعاد 5×6 متر است و درِ آن از جانب مغرب باز مى‏شود و پنجره‏اى در جانب شمال دارد. چهار زاویة اتاق مرقد را با ایجاد طاقنما به دایره تبدیل و سپس گنبد عرقچینى بنا را بر آن استوار ساخته‏اند. این گنبد به قطر شش و ارتفاع تقریبى سه متر است و سه پنجره در سه جهت آن جهت نورگیرى تعبیه شده است.

این زیارتگاه بر فراز کوهى در یک فرسخى روستاى فردو و در 18 کیلومترى جنوب شهر کهک واقع شده است.

بنا مشتمل بر دو گنبد است که در زیر هر گنبد، دو امامزاده، به نام‏هاى شاهزاده محمّد شاهزاده حسین، و حلیمه خاتون و زینب خاتون از احفاد امام موسى کاظم ‰ مدفون اند. پوشش این بقعه از نوع عرقچینى با مصالح سنگ و گچ و از آثار قبل از صفوى و فاقد تزیینات هنرى می‌باشد.

بقعه به شکل مستطیل و به ابعاد 16×6 متر با دو رواق روباز است که اوّلى به صورت هشت ضلعى و دوّمى به صورت عرقچینى است. این بقعه کرسى بلند و توسّط ده پلّکان به ایوان آن راه مى‏یابد. درِ بقعه از جانب شمال باز مى‏شود و درى نیز در جانب جنوب دارد. به نظر مى‏رسد بقعه در گذشته شامل دو اتاق متصل به هم بوده که در سالیان اخیر، دیوار حایل برداشته شده است زیرا مرحوم فیض  مى‏نویسد:

قاعده هر دو بقعه از خارج و داخل به شکل مربّع متساوى الاضلاع به دهانه سه و ارتفاع هفت متر است که در هر ضلعى، شاه‌نشین ساخته شده و پوشش گنبد، عرقچینى و طاق شاه‏نشین‏ها دوپوش است. در زوایاى بالای بقعه، بازدن نیم طاقى‏ها، صورت مربّع را به هشت ضلعى مبدّل ساخته‏اند.در این قسمت، هشت طاقچه وجود دارد که سه تاى آن‌ها نورگیرند و جلوى آن‌ها با مشبّکى گچبرى پوشانده شده است. در بالاى این طاقچه‏ها، صورت بنا به فلکه‏اى تبدیل شده و پاطاق پوشش رسمى بندى بقعه‏ها بالا آمده است. در میانه هر یک از دو اتاق بقعه، دو صندوق منبّت، بر روى قبرها نصب گردیده که از آثار هنرى قرن یازدهم هجرى هستند.

یکى از بقاع مشهور و مورد توجّه اهالى قم، بقعة متبرّکه امامزاده اسماعیل است که در 55 کیلومترى جنوب شرقى قم، بعد از شهر کهک، پس از عبور از سه راه وشنوه، در بالاى کوهى مرتفع در حومه روستاى بیدقان قرار دارد.

ساختمان بقعه، بنایى بسیار باشکوه با موقعیّت بسیار دلپذیر، با آب و هواى لطیف، هر گردشگر را به خود جلب مى‏نماید. بقعه امامزاده اسماعیل که در قم به «شاهزاده اسماعیل مشهور است، اعتبار بسیارى نزد مردم این سامان در دوران قدیم داشت که هر گاه شخصى مى‏خواست اداى نذر و قربانى کند به بارگاه وى مشرّف مى‏شدند.

از زمان‏هاى قدیم، مخصوصاً در روستاهاى هم‏جوار، گلّه داران منطقه، یک گوسفند جهت سلامتى گلّه خود، نذر امامزاده شاهزاده اسماعیل مى‏کردند و عشق و علاقه زیادى به آستان وى داشتند و این رسم هنوز بین گلّه داران پا برجاست که نشان از محبّت ویژه به امامزاده اسماعیل دارد.

در گذشته، به جهت دورى و بدى و کوهستانى بودن راه، زایران کمى به حرم امامزاده اسماعیل مشرّف مى‏شدند، امّا امروزه، به جهت آسفالت شدن راه امامزاده، خوش آب و هوا بودن منطقه، باز سازى و توسعه حرم مطهّر، به یکى از مکان‏هاى زیارتىِ دسته اوّل و مکان توریستى تبدیل شده و روزهاى پنج شنبه مملّو از جمعیّت است.

بقعة این امامزادگان در محلّه خاکفرج، میدان الهادى شهر قم واقع شده و به «شاهزاده احمد» مشهور است.

بناى قبلى شامل بقعه و دو ایوان با چندین حجره، غرفه و صحن بود. قاعده بنا از خارج هشت ضلعى و تهى از الحاقات و از داخل، به صورت چهار ضلعى به ابعاد هر ضلع شش و ارتفاع 12 متر بود. در نماى داخلى بنا، چهار شاه‌نشین، هر یک به عرض سه و عمق یک متر قرار داشت که از هر کدام درى به خارج گشوده مى‏شد. ازاره بنا به ارتفاع 40/1 متر از داخل آراسته به کاشى‏هاى منقّش هفت رنگ عصر فتحعلى شاه و از آثار عمرانى معتمدالدوله منوچهر خان بود. قسمت بالاى این ازاره، به ارتفاع 30/1 متر سفیدکارى ساده داشت و در موازى معین هر جرز، قابى از آیینه به کار برده شده بود. روى این قسمت و در ارتفاع 70/2 مترى در چهار گوشه بقعه، نیم طاقى بالا آمده و در ارتفاع 70/4 مترى با پوشش شاهنشین هم‏سطح پوشانده شده که در نتیجه، صورت چهار ضلعى به هشت ضلعى تبدیل شده بود. در ابتداى این قسمت، مضرسى توأم با مقرنس کمربندى (از خصایص تزیینات دورة شاه طهماسب صفوى) دیده مى‏شد. بالاى این قسمت، جدار بنا به صورت شانزده ضلعى در آمده بود و در این قسمت، شانزده نما یا طاقچه زیبا ساخته شده بود که سه تاى آن‌ها توپُر و یکى میان تهى (در هر ضلع) بود. بنابراین جمعاً داراى چهار نورگیر بود که جلوى آن‌ها با پنجره‏اى گچ‏برى پوشانده شده بوده که امروز از میان رفته است. بالاى این قسمت، جدار به صورت فلکه‏اى شده و پاکار گنبد با پوشش مقرنسى بالا آمده بود. این مقرنس بسیار خوش طرح بوده و به نظر مى‏رسد که، با کمربند تزیینى فوق الذکر، متعلّق به دورة شاه طهماسب صفوى باشد. گنبد این بنا، هرمى شانزده ترکى به ارتفاع 9 تا 10 متر و آراسته به کاشى‏هاى فیروزه فام با کتیبه‏هاى اسماى جلاله داشت. این گنبد داراى گردنى مضلّع به قطر 50/8 و ارتفاع دو متر با جدارى نمابندى مزیّن به کاشى‌کارى معقلى بود که تعمیر شده بود.

بقعة این امامزاده در خیابان معلّم، در مجاورت میدان معلّم، در جنوب شرقى شهر قم واقع شده و به «شاهزاده احمد قاسم و شاه احمد قاسم» مشهور است.

این بناى با شکوه، از آثار خاندان على صفى مى‏باشد و آرایش‏هاى ظریف گچ‏برى آن، اثر على بن محمّد بن ابى شجاع است. بنا در مجموع، از بهترین و زیباترین نمونه‏هاى اوج تجلّى هنر گچ‏برى در آثار قدیمى قم مى‏باشد که در سال 780 هـ . ق ساخته شده است.

نماى خارجى بنا، نخست هشت گوشه و سپس در بالا، شانزده ضلعى با گنبد قوسى آجرى مى‏باشد که در دوره‏هاى اخیر، قبّه‏اى کوچک، بر فراز آن بنا کرده‏اند. گنبد در ابتدا، به نظر مى‏رسد دوپوشه بوده، که پوشش فوقانى هرمى شکل آن فروریخته است.

بقعة این امامزاده در یک کیلومترى غرب روستاى کاسوا از توابع بخش خلجستان قم قرار دارد و به شاهزاده احمد بن علی مشهور است.

ساختمان بقعه، بنایى قدیمى و با توجّه به اشعارى که بر روى صندوق آن حک شده، به سال 1007 هـ . ق، هم زمان با حکومت شاه‏عبّاس صفوى مربوط مى‏شود. نکته اصلى و بارز بنا، اصالت نقشه آن است که با توجّه به الحاقات آن در دوره‏هاى مختلف، خدشه‏اى به آن وارد نشده است؛ همچنین چگونگى قرارگیرى آن بر روى تپّه و اشراف به ایوان جنوبى و فضاى سر سبز دامنه تپّه از نکات مورد توجّه این بنا است.

این بنا به شماره 6519 و در تاریخ 7/7/1381 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.

بقعة این امامزاده در کنارة جنوبى جادّة بین روستاى نویس و کاسوا، در حدود 43 کیلومترى شهر قم قرار دارد و به شاهزاده ابوطالب مشهور است.

بقعه، از دو بخش تشکیل شده است؛ بخش اوّل، مربوط به گنبدخانه و بخش دوّم، ایوان جنوبى آن است که در سالیان اخیر ملحق گشته است.

نقشة گنبدخانه از خارج به صورت دایره در آمده و در داخل یک هشت ضلعى منتظم است.

بقعة این امامزاده در خیابان 15 خرداد شهر قم (باجک)، در بیرون دروازة سابق رى در شمال شرقى قم و در میانه بقاع چهار امامزاده و شاهزاده سیّد على واقع شده است؛ از این‏رو، به امامزاده میانى خوانده مى‏شود.

این بنا از آثار تاریخی و با ارزش شهر قم است که در سال 932 هـ . ق تجدید بنا و تزیین شده و داراى آثار هنرى از گچ‏برى و مرقدى کاشى‏کارى است.

شکل گنبد بقعه از خارج هشت ترکى با نمابندى آجرى و از داخل به صورت مربّع متساوى الاضلاعى به دهانه شش و ارتفاع هشت متر است که در هر ضلعى، شاه‏نشینى به دهانه سه و عرض یک متر ساخته شده و تنها از شاه‏نشین شرقى آن درى به خارج گشوده مى‏شود. ازاره بقعه به ارتفاع 75 سانتى‏متر، از خشت‏هاى سیمانى تعمیرى به جاى خشت‏هاى مسدّس باستانى است و بالاى آن تا دو متر و نیم سفیدکارى ساده دارد که سابقاً آراسته به آثار گچ‏برى بوده و از تزیینات قدیم آن فقط در سینه اسپر شاه‏نشین‏ها شمالى و جنوبى براى نمونه دو ترنج گچ‏برى فلکه‏اى متضمّن نقشه گل و بوته توأم با گره‏کشى با طرز جالبى باقى است. بر فراز آن، در ارتفاع 20/3 مترى، در چهار زاویة بقعه، نیم طاقى به ارتفاع 80/1 متر بالا آورده و صورت مربّع را هیأت هشت ضلعى تبدیل ساخته‏اند که بدنه قوسى هر چهار نیم طاق آراسته به کنده‏کارى‌هایى از گل و بوته توأم با رنگ‏آمیزى و نقّاشى است. در قسمت هشت ضلعى، هشت طاقچه نمودار مى‏باشد که فقط جرزهاى آن‌ها مزیّن به گچ‏برى و بغله‏ها و اسپر و پوشش آن‌ها ساده است. از آثار موجود چنین بر مى‏آید که جلوى هر یک، شبکه‏اى گچ‏برى بوده است. روى طاقچه‏ها کتیبه‏اى به عرض 60 سانتى‏متر با حاشیه زنجیرى از گچ‏برى مى‏باشد که در متن آن به خطّ برجسته ثلث در زمینه گچ آراسته به گل و بوته‏هاى بدیع و آیات قرآنى خوانده مى‏شود. بالاى کتیبه، صورت هشت ضلعى به شانزده ترکى تبدیل گشته و در آن شانزده طاقچه به ارتفاع 20/1 متر ساخته شده است. چهارتاى آن‌ها میان تهى و هواکش هستند و جلوى آن‌ها را با مشبّکى گچ‏برى با جداره کنده‏کارى آراسته‏اند که از آن میان فقط یک پنجره براى نمونه باقى مانده و بقیّه فرو ریخته‏اند. این طاقچه‏ها، کیلویى و مزیّن به گچ‏برى مى‏باشد و روى جرزهاى فاصل بین آنها، تصویرى از لاله شمعى گچ‏برى شده است که روى آن‌ها را هم رنگ‏آمیزى کرده‏اند. بالاى این طاقچه‏ها، صورت ضلع‏ها به مدوّر تبدیل شده و پاطاق پوشش عرقچینى بنا بالا رفته است. بدنه قوسى پوشش داراى نقوش رنگین توأم با گچ‏برى و شامل شانزده ترنج در دو ردیف، یک ردیف فلکه‏اى و ردیف دیگر قلبى مى‏باشد که روى آن‌ها به خطّ برجسته ثلث، صلوات کبیره گچ‏برى شده است. در نقطه مرکزى پوشش، فلکه‏اى مى‏باشد که در وسط آن، گویى برجسته و میان تهى با قلّابى براى نصب زنجیر چلچراغ یا قندیل و دور آن در متن نقوش برجسته‏اى از گل و بوته رنگ‏آمیزى شده است.

بقعة این امامزاده در چهار کیلومترى شمال غربی شهر کهک، در قلب روستاى سیرو واقع شده و به شاهزاده ابراهیم مشهور است.

بناى قبلى این بقعه از دورة صفوى بود و داراى گنبدى به بلندى هفت متر، هرمى برجى و آراسته به کاشى فیروزه‏اى بود و درگاه ورودى آن از سوى غرب به ایوانى باز مى‏شد که برابر آن رواقى بود و از آن رواق، درى به مسجد جنب مزار گشوده مى‏شد. بالاى درگاه مسجد، سنگ نوشته‏اى کوچک مشتمل بر نام بانى و تاریخ بنا قرار داشت. نماى داخلى بنا چهار ضلعى متساوى با جدار سفیدکارى، فاقد تزیینات، به دهانه چهار و ارتفاع 50/1 سانتى‏متر بود که در ارتفاع 5/2 مترى، با افزودن چهار نیم طاقى در گوشه‏هاى چهارگانه بقعه، صورت آن را به فلکه‏اى تبدیل کرده و پاطاق پوشش عرقچینى آن را بالا آورده بودند.

گنبد بیرونى بنا نخست به صورت کلاه‏خودى و بدون عنق بوده است و از پوشش زیرین بقعه، دریچه‏اى به محوّطه زیر آن باز مى‏شد، ولى بعداً تا محاذات تارک گنبد قبلى، عنقى بالا آورده و روى آن را گنبدى مخروطى به شکل کلاه‏درویشى افزوده‏اند. این گنبد بر فراز جرزى با جدار سفیدکارى به ارتفاع دو متر بنیان گذاشته شده بود که بدنه آن آراسته به کاشى‏هاى دوالى فیروزه‏اى به قطر و ارتفاع هفت متر بود.

بقعة این امامزاده در نُه کیلومترى جنوب غربی شهر کهک و در 42 کیلومترى جنوب شهر قم، در میان روستاى دستگرد واقع شده و به شاهزاده ابراهیم مشهور است.

بقعه از خارج، به صورت برجى و نمابندى آن با جدار سنگى و گچى و از داخل، به صورت هشت ضلعى مختلف الاضلاع به دهانه پنج و ارتفاع هشت متر مى‏باشد که در هر ضلع شاه‏نشینى به دهانه دو و عرض نیم متر ساخته شده و از هر یک، درى به خارج گشوده مى‏شود و برابر هر درگاهى ایوانى ساخته شده است.

بالاى پوشش شاه‏نشین‏ها، صورت ساختمان را به شانزده ضلعى نامحسوس تبدیل کرده و بلافاصله فلکه‏اى شده و پاطاق گنبد عرقچینى بالا آمده است. در این قسمت، دو نورگیر تعبیه نموده و برفراز بقعه، گنبدى به صورت شلجمى بدون عنق با جدار آجرى و به ارتفاع پنج متر بر پا گردیده است.

بقعة این امامزاده در پس کوچه‏هاى شهر دستجردِ خلجستان و در خیابان نور واقع شده است.

ساختمان بقعه به صورت برج و با سنگ لاشه و ملاط گل و گچ ساخته شده و گنبد عرقچینى کوتاهى دارد. این بنا از داخل به صورت هشت ضلعى است و هر یک از اضلاع آن حدود 5/1 متر است.

درِ بقعه از جانب جنوب باز مى‏شود که به ایوان کوچک و صحن دویست مترى آن راه مى‏یابد و درى از جانب شرقى دارد که اکثر اوقات بسته است.

این بقعه در گذشته در یک کیلومترى خارج شهر قم قرار داشت، امّا اکنون در اثر گسترش و توسعه شهر قم، در میان شهر قرار گرفته و در خیابان امامزاده ابراهیم واقع گشته و به شاه ابراهیم مشهور است.

بناى امامزاده از قرن هفتم و هشتم هجرى مى‏باشد که فاقد حجرات و بیوتات بوده است. چنان که بناى باستانى آن بر اثر تغییرات آب و هوایى و مرور زمان کهنه و فرسوده شده بود، در سال 1310 هـ . ق، سپس در سال 1356 هـ . ق توسّط آقاى حاج حسین گرجى آشتیانى، ساکن تهران تعمیر و ایوان مدخل آن کاشى‏کارى و گنبد آن به خشت کاشى فیروزه رنگ آراسته گردید. در سال 1376 هـ . ق به وسیله دکتر احمد احسان ـ که طبیبى خیّر و بلند همّت بود ـ مسجد، حسینیّه و آب انبارى هم بر آن اضافه شد.

بقعة ابوالحسن على بن حسین بن موسى بن بابویه قمّى (متوفّاى 329 هـ . ق) ـ پدر شیخ صدوق ـ در شرق قبرستان بابلان بوده که اکنون در شرق خیابان ارم در مقابل مقابر الشیوخ (شیخان) واقع شده و داراى گنبد، بقعه، ایوان و صحنى مشتمل بر سه حجره است. ایوان این بنا، پنج متر عرض، سه متر عمق و هشت متر ارتفاع دارد و با جرزهاى آجرى و جدار سفیدکارى ساده و پوشش رسمى ساز ساخته شده است. صحن مقبره نیز 12×12 متر است که پس از الحاق ایوان، دو ضلع شرقى و غربى آن از خارج به 15 متر بالغ مى‏گردد. نقشه ساختمان بقعه از داخل، چهار ترکى متساوى الاضلاع به دهانه هفت و ارتفاع نُه متر است و در هر ضلعى، شاه‌نشینى به دهانه چهار متر و عرض 80 سانتى‏متر دارد. در ارتفاع دو مترى، کتیبه‏اى به خط ثلث، هم سطح با زمینه است که داخل حروف را بریده و تهى ساخته و با گچ زرشکى رنگى پر ساخته‏اند و متن آن، سورة مبارک فتح است. این کتیبه، بغله‏ها و اسپر هر شاه‌نشینى را هم زینت بخشیده است. در شاه‌نشین جنوبى، محرابى آراسته به نقوش گچبرى با پوشش مقرنس آویزدار قرار دارد که در رأس هر آویزى، عبارتى چون «لا اله الا اللَّه»، «محمّد رسول اللَّه»، «على ولى اللَّه»، گچبرى شده است. منتهى در هر آویزى که نام على گچبرى شده بوده، در عصر افاغنه، روى آن را تراشیده یا قشرى از گچ روى آن مالیده‏اند. در چهار زاویة بقعه، نیم طاقى بالا آمده که صورت چهارضلعى را به هشت‌ضلعى تبدیل کرده است. جدار قوسى تمام نیم طاق‏ها، آراسته به مقرنسى آویزدار است و در رأس آن‏ها، کلمه توحید و غیر آن گچبرى شده است. بر فراز بقعه، گنبدى شلجمى از آثار صفویّه قرار دارد که بیشتر از نیم قرن قبل توسّط حاج میرزا عبداللَّه رضوانى ساوجى تجدید و با کاشى‏هاى دوالى فیروزه فامى آراسته شده است و در مواضع مختلف آن با کاشى‏هاى الوانى به خط بنایى در بالا نام جلاله و در وسط، اسم «محمّد» و پایین، نام «على» نوشته شده است.

یکى از بقاع مشهور استان قم، آرامگاه امامزاده حمزه معروف به شاه حمزه، واقع در خیابان طالقانى (آذر) قم مى‏باشد که مورد توجّه اهالی و مزار عمومى و محلّ قسم خوردن و قسم دادن متخاصمین در امور حقوقى بلکه جزایى در گذشته بوده است. این بنا شامل حرم، رواق‏هاى مجلّل، ایوان، کفشکن و حجره‌های متعدّد و مختلف مى‏باشد که هر کدام در تاریخ‌هاى گوناگون ساخته و تعمیر یا اضافه شده ‏اند.