مزارات ایران و جهان اسلام

این بقعه در هیجده کیلومترى جنوب خاورى شهر پل سفید، در مرتفع ترین جاى روستاى ولیک چال، بر روى تپّه اى مشرف بر روستا و کوههاى البرز، با چشم اندازى فوق العاده دیدنى و زیبا واقع شده است.

بنایى مستطیل شکل به ابعاد 8×4 متر که شامل دو اتاق تو در توست که قبر امامزاده در اتاق دوّم قرار دارد. صندوق نسبتاً بزرگ چوبى به ابعاد 30/1×30/2 و ارتفاع 30/1 سانتى متر از مرقد امامزاده محافظت مى کند. از نحوه سرسازى چوبى با شیرسر و ارتفاع کوتاه بقعه، نشان از قدمت بنا و تعلّق آن به دوره قاجاریّه را نشان مى دهد.

در دوازده کیلومترى جنوب شهر سارى، پس از عبور از سمت چپ جاده پهنه کلا، در میان قبرستان عمومى روستاى دروار، درختان آزاد زیادى به چشم مى خورد، دور درختى را نشان کردند و معتقدند که مدفن امامزاده سیّد تقى است، نه علامت قبر دارد و نه نشانى!!

این آرامگاه در هفت کیلومترى جنوب باخترى شهر محمّدآباد (مرکز بخش دودانگه) واقع است. بقعه بر بالاى تپّه اى مشرف بر درّه بسیار زیبا قرار دارد. بنا را روى سکویى سنگچین و به شکل مستطیل به ابعاد 7×4 متر ساخته اند و ظاهراً متعلّق به دوره صفویّه است.

دو سکوى نشیمنگاه با دو درگاه چوبى ورودى که یکى در نماى دیگرى در قسمت داخلى است که قسمت بالاى آن کتیبه اى چوبى وجود دارد. پوشش سقف و سرسازى آن پلور و سقف حلبى است. فرورفتگى هایى با ابعاد 5/1×5/2 متر در روبرویهم در سمت هاى شرق و غرب ساخته شده است و طاقچه اى در گوشه سمت جنوب شرقى بنا به ابعاد یک متر در پنجاه سانتى متر به پیش آمده که محل روشن نمودن شمع و چراغ است. دو نورگیر در قسمت هاى شمال و شرق قرار دارد که هر دو با تزیین گره چینى مى باشند.

در هیجده کیلومترى جنوب شهر سارى و در سمت راست جاده دودانگه، روستاى امره واقع شده که در آن یازده زیارتگاه کوچک و بزرگ وجود دارد. یکى از آن زیارتگاه ها بقعه امامزاده سیّد تاج الدّین است که در حیاط منزل آقاى موسى قاسمى قرار دارد که بنایى قدیمى به طول سه و عرض دو متر است که ایوان کوچک چوبى دارد و مدخل آن از جانب شمال، مشرف بر روستا باز مى شود.

برخى خفتگان در مزار را دو مرد و یک کودک و برخى نیز بى بى زینب یا بى بى نرگس خاتون معرّفى مى نمایند. متأسّفانه از هویّت خفتگان اطّلاعى حاصل نشده است امّا نگارنده احتمال مى دهد که وى خواهر امامزاده حسن مدفون در همین روستا و بنام سیّده اُم عبدالله دختر عقیل بن جعفر الملک بن محمّد بن عبدالله بن محمّد بن عمر الاطرف بن امام على (علیه السلام) باشد که ظاهراً نام او زینب بوده است.

این بقعه در هفت کیلومترى شمال شهر سارى، در روستاى پایین دامیر قرار گرفته است. در زاویه ى باغى در انتهاى کوچه ى باریک، بقعه امامزاده بى بى خانم قرار دارد که شامل اتاق کوچک مربع شکلى به ابعاد 4×4 متر است که با بلوک و سیمان ساخته شده و بام آن پشم سیمان (ایرانیت) است.

صندوق مشبّک گهواره اى به طول دو و عرض یک متر که در سال 1378 هـ . ش ساخته شده در بقعه نصب است که از مرقد محافظت مى کند. درختان زیادى در صحن بقعه مشاهده مى شود، اما آنچه جالب به نظر مى رسد درخت تنومندى است که قطر آن بیش از سه متر مى باشد و اخیراً داخل آن خالى گشته است. زمین زیارتگاه حدود هزار و پانصد مترمربع است.

در سه کیلومترى خاورى شهر محمّدآباد (مرکز بخش دودانگه) بقعه امامزاده باقر در انتهاى روستاى کهنه ده واقع است. بقعه به شکل مستطیل به ابعاد 16×5 متر بر روى شیب تند تپّه بنا شده است.

از اینرو جهت رسیدن به حرم، ده پلکان مى خورد. ارتفاع این سکو از سمت جنوب غربى تقریباً پنجاه سانتى متر و از سمت جنوب شرقى یک و نیم متر مى باشد. بنا داراى دو در ورودى است که توسّط یک فضاى ارتباطى از هم جدا مى شود. ارتباط نمازخانه با فضاى اصلى توسّط دو در از فضاى ارتباطى و مفصلى مى باشد. نمازخانه با سقف و سر سازى چوبى و شیر سر ساخته شده که نشان مى دهد در دوره صفویّه بنا بنیان شده است.

این بقعه در بیست کیلومترى خاورى شهر سارى، و در وسط روستاى داراب کلا واقع شده است. بقعه شامل بناى هشت ضلعى قدیمى است که در هر یک از اضلاع آن دو متر و چند پنجره در آن تعبیه نموده اند. بام بقعه حلب سر است و شیب آن بسیار تند و در نتیجه نوک آن تیز و ارتفاع آن حدود چهار متر مى باشد. در ضلع جنوب بقعه که مدخل اصلى آن است، مسجد یا حسینیه اى به طول دوازده و عرض هشت متر ساخته اند که بام آن پشم سیمان (ایرانیت) است.

این بقعه در چهل کیلومترى شهر کیاسر (مرکز بخش چهاردانگه) و در خارج آبادى نرگس زمین واقع است.

بناى قدیمى که از خشت و گل و تک اتاق بوده را تخریب و به جاى آن، بناى مستطیل شکلى به ابعاد 20×8 متر با بلوک و بام چوبى و پشم سیمان (ایرانیت) ساخته اند. بقعه کرسى بلند و توسّط سه پلکان از جانب شمال به بقعه راه مى یابد و شامل دو اتاق تو در تو است که قبر امامزاده در وسط اتاق دوّم قرار گرفته که به طول چهار و عرض یک و ارتفاع شصت سانتى متر است. دو ستون جهت نگه دارى سقف بقعه از ابتدا تا انتهاى مرقد، تعبیه نموده اند. سرویسهاى بهداشتى و آشپزخانه چوبى در مجاورت بقعه است و تا حد ماندن دو نفر امکاناتى را فراهم نموده اند.

این بقعه در سى و دو کیلومترى جنوب خاورى شهر سارى، در میان مزارع شالى روستاى لولت واقع است. بناى ساده اى است که صندوقى نیز در وسط بقعه مشاهده مى شود.

زمین زیارتگاه دویست مترمربع و فاصله آن تا جاده حدود پانصد متر است. خفته در مزار را از اولاد امام سجّاد(علیه السلام)مى دانند.

این بقعه در چهار کیلومترى شمال نکا و در خارج روستاى طوس کلا، در میان انبوه درختان آزاد واقع است. بقعه اى ساده به شکل مستطیل به ابعاد 10×5 متر و شامل دو اتاق تودرتوست که بام آن حلب سر است. قبر امامزاده در اتاق دوّم قرار دارد و به وسیله آجر و گچ، پنجاه سانتى متر آن را بالا آورده اند. جلوى بقعه که مدخل اصلى آن است، ایوان کوچکى توسّط سه ستون آهنى تعبیه نموده اند که از جانب مشرق به حرم راه مى یابد. زمین زیارتگاه حدود سه هزار متر مربع است. متأسّفانه از هویّت صاحب مرقد اطّلاعى حاصل نشد.

در شانزده کیلومترى شمال خاورى کیاسر (مرکز بخش چهار دانگه) و بر بالاى تپّه اى مشرف بر روستاى سنور، دو درختى را با چوب نرده کشى کردند و گویند که امامزاده اى بنام اسماعیل یا ابراهیم در آن مدفون است. نه صورت قبرى مشاهده شد و نه علایمى از امامزاده بودن مکان پیداست.

گویند: در گذشته اطراف درخت، سنگ چینى به صورت یک اتاق وجود داشته که خراب شده است.

این بقعه در هشت کیلومترى جنوب خاورى محمّدآباد (مرکز بخش دودانگه) و در خارج از روستاى ورمرزآباد واقع شده است.

بقعه بر روى تپّه اى مشرف بر شالیزارهاى دشت فریم واقع شده و میان روستاى ورمرزآباد و دینه سر قرار دارد. بنا متعلّق به دوره قاجاریّه و به صورت مستطیل به ابعاد 5×8 متر است که بخشى از آن شامل ایوان چوبى است که خود مدخل اصلى حرم است که درب آن از جانب مشرق باز مى شود. پس از عبور از این فضا، به اتاق کوچکى به ابعاد 5×5 متر مى رسیم که توسّط یک پله بزرگ به آن راه دارد و صورت دو قبر در آن مشاهده مى شود. مرقد امامزاده را به ارتفاع هشتاد سانتى متر بالا آورده اند و پارچه هاى سبز روى آن انداخته اند. بام بقعه حلب سر است.

در چهار کیلومترى مرکز شهر سارى، بعد از میدان امام و پل هوایى، نرسیده به میدان تره بار، روستاى لیمون قرار دارد. در میان قبرستان عمومى روستا، بناى مستطیل شکلى به ابعاد 5×6 متر، از خشت و گل واقع است که جلوى آن را ایوان مسقّف بزرگى به ابعاد 5×10 متر که تماماً از چوب جهت استراحت زوّار و مجلس تعزیه ساخته اند، قرار دارد.

این بقعه در هیجده کیلومترى شمال شهر سارى، در روستاى جامخانه و در خیابان شهید حسن بالویى واقع است.

این آرامگاه مستطیل شکل و به ابعاد 20×10 متر است که شامل سه اتاق تو در تو است. مدخل امامزاده از جانب شمال و جنوب است. قبر امامزاده در وسط قرار گرفته و با تیغه اى به دو قسمت تقسیم شده که پشت آن آشپزخانه است. دو تالار در هر طرف مرقد وجود دارد که سقف آنها به اضافه سقفِ اتاقِ وسط، لمبه کوبى و جدیدسازاست و توسّط دربى به مرقد راه مى یابد. به جاى صندوق و ضریح، سکویى با استفاده از پوشش کاشى به ارتفاع 5/1 متر بالا آورده اند و بر روى آن پارچه هاى سبز انداخته اند. طول و عرض قبر را نیز 5/2 متر تعبیه نموده و درست در وسط این فضا که اتاقى 6×5 متر است قرار دارد.

این بقعه در هیجده کیلومترى شمال شهر سارى، در روستاى جامخانه واقع است.

بقعه به شکل مستطیل به ابعاد 13×5 متر است که شامل دو اتاق تو در توست. درب بقعه از جانب شمال باز مى شود و مرقد امامزاده پس از عبور از اتاق اوّل، در اتاق دوّم قرار دارد و قبر را به اندازه 2×2 متر و به ارتفاع هشتاد سانتى مترى بالا آورده اند و پارچه سبزى روى آن نهاده اند. قدمت بنا حدود پنجاه سال است.

زمین زیارتگاه که به عنوان قبرستان عمومى از آن استفاده مى کنند بیش از سه هکتار است. سرویسهاى بهداشتى و غسّالخانه در زاویه اى از صحن قرار گرفته و مرتب است.

از هویّت صاحب مرقد اطّلاعى حاصل نشد. اما به گفته دکتر منوچهر ستوده که مى نویسد: «اطراف امامزاده گورستان قدیمى است». حکایت از قدمت این مکان دارد که در طول زمان بازسازى شده و هویّت خود را از دست داده است.^([1])

برخى نیز او را عبدالله طالب برادر کوچک تر سیّد أحمد مدفون در همین روستا مى دانند. که در این صورت احتمال قوى داده مى شود که مدفون در بقعه سیّد عبدالله أبوطالب بن محمّد الشعرانى بن على بن حسین بن محمّد بن عبیدالله الأمیر بن عبدالله بن حسن بن جعفر الخطیب بن حسن المثنى بن امام حسن(علیه السلام) باشد. زیرا ابن طقطقى فرزندان سیّد محمّد شعرانى را ساکن در سارى ذکر نموده که دو تن آنها سیّد عبدالله ابوطالب و احمد نام داشته اند که ظاهراً عبدالله ابوطالب به عبدالله طالب تصحیف شده است.^([2])

در پنجاه و یک کیلومترى جنوب شهر سارى و در جاده کیاسر (مرکز بخش چهار دانگه)، خارج از روستاى دیدو در میان جنگلها و باغات روستائیان، بقعه تازه ساختى واقع شده که به امامزاده ابوطالب شهرت دارد.

بقعه شامل اتاقى مستطیل شکل به ابعاد 12×6 متر است که درب آن از جانب جنوب باز مى شود و ایوان چوبى نیز در دو جهت بقعه مشاهده مى گردد. شمال بقعه، مشرف به خیابان است و فاصله بقعه تا جاده اصلى، حدود سه کیلومتر مى باشد که خاکى است. ضریح امامزاده از آلومینیوم است و پارچه هاى سبز روى مرقد انداخته اند. اتاق دیگر در مجاورت بقعه است که از آن به عنوان انبار استفاده مى شود. زمین زیارتگاه حدود پانصد مترمربع است و درختان آزاد کهنسالى در صحن آن مشاهده مى شود که یکى از آنها بیش از ده متر قطر دارد که خشک شده است.

این بقعه در سى و یک کیلومترى شمال شهر سارى، در انتهاى روستاى پرکوه، میان مزارع گندم و بر تپّه اى بلند و مشرف بر جاده دودانگه و کوههاى اطراف قرار دارد.

بقعه تازه ساخت و به شکل مربع به ابعاد 6×6 متر است که گنبدى هرمى به قطر چهار و ارتفاع چهار متر بر بالاى بقعه تعبیه شده و نماى آن قیراندود است. درب بقعه از جانب جنوب باز مى شود و ایوانى به مساحت بیست متر در جلوى این درب ساخته اند که به عنوان شبستان از آن استفاده مى کنند. چشم انداز بقعه فوق العاده زیباست. صندوقى نه چندان قدیمى بر سر مزار است. زمین زیارتگاه حدود هزار مترمربع است و چندین اصله درخت آزاد در صحن آن مشاهده مى شود. دور تا دور صحن را با بلوک، دیوار کشیده اند.

در هیجده کیلومترى جنوب شهر سارى، در جاده دودانگه، روستاى سرسبز و زیباى امره قرار دارد که در آن یازده بقعه کوچک و بزرگ واقع است. هر یک از آن بقاع متبرکه در نزد اهالى از احترام ویژه اى برخوردارند. یکى از آن بقاع، بقعه ى کوچک امامزاده ابوالحسن است که در جاده اصلى منتهى به روستاى امره و در میان مزارع شالى و زیر درخت کهنسال آزاد قرار دارد. اطاقى ساده به طول شش و عرض چهار متر است و صندوقى تازه ساخت بر روى قبر نهاده اند. گویند خفته در مزار از خویشان سیّد مهدى و سیّد محمّد مدفون در همین روستا است.

این بارگاه باشکوه در سیزده کیلومترى جنوب خاورى شهر سارى، در بالاى تپّه اى مشرف بر رود تجن و با چشم انداز بسیار عالى و در انتهاى روستاى پایین کولا قرار دارد.

ساختمان امامزاده تازه ساخت و کرسى بلند و به صورت گنبدخانه و دو نمازخانه مجزا در جنوب و غرب آن مى باشد. دو چنار تنومند به ارتفاع تقریبى چهل متر مقابل ایوان بقعه استوار ایستاده که بالغ بر یکصد سال عمر آن است.

پس از عبور از شش پلکان به ایوان بقعه خواهیم رسید که دو کفشکن در کنار مدخل اصلى بقعه تعبیه شده است. بعد از عبور از این فضا، به اتاقى به طول ده و عرض شش متر مى رسیم که به عنوان شبستان از آن استفاده مى شود. اتاق بعدى مرقد امامزاده است که به ابعاد شش در هفت متر است که در وسط آن ضریح چوبى بر سکویى بیست سانتى مترى قرار گرفته و داخل آن نیز صندوقى چوبى قدیمى قرار دارد.

در جانب جنوب مرقد، مسجدى قدیمى به طول شش و عرض چهار متر است که ظاهراً متعلّق به قبل از قاجاریّه و نشانگر قدمت بقعه امامزاده و گویاى تخریب مزار و بازسازى ساختمان فعلى است. در غرب بقعه نیز مسجدى به طول هفت و عرض شش متر به جاى مسجد مخروبه ى قبلى ساخته اند که توسّط چندین پلکان به صحن امامزاده راه مى یابد.

گنبد بنا به صورت هرم با پوشش آلومینیوم و بر روى سازه اى مربع شکل به طول و عرض چهار متر و ساقه اى یک و بیست سانتى مترى قرار دارد. دو گلدسته بتونى بلند به ارتفاع تقریبى بیست متر، متّصل به فضاى ورودى در سمت جنوب بقعه دیده مى شود که بر شکوه و عظمت بنا افزوده است.

مقابل ایوان مسجد زنانه، زائرسرایى در سه طبقه در سال 1383 هـ . ش ساخته شده که شامل دوازده اتاق و دو انبارى است. طرح توسعه حرم امامزاده عبدالله از سال 1365 هـ . ش شروع شده، در سال 1383 و 1384 هـ . ش تعمیرات وسیعى من جمله نقاشى و رنگ آمیزى حرم مطهّر، محوطه سازى، و بهسازى مزار شهداء انجام شده است.

زمین زیارتگاه حدود یک هکتار است و ده هکتار نیز زمین شالى موقوفه دارد که توسّط درویش کمال الدّین در سال 806 هـ . ق وقف امامزاده شده است.

در ضلع جنوبى بقعه تکیه اى قاجارى که مربوط به 136 سال قبل است با سقف سفالى و نقشه مستطیل شکل به ابعاد دوازده در پنج متر قرار دارد که متشکل از فضاى نیمه باز اصلى و اتاقکى جهت انبارى است که هنوز مورد استفاده قرار مى گیرد.

این تکیه کرسى بلند و بوسیله پنج پلکان به قسمت مدخل و درب شمال و جنوبى آن راه مى یابد که یکى جهت ورود به انبار که به ابعاد چهار در پنج متر است که قبلا به عنوان مکتب خانه از آن استفاده مى شده است. درب جنوبى متعلّق به تکیه اى است که تماماً با چوب ساخته شده و در وسط آن محرابى قدیمى قرار دارد. بانى تکیه درویش گنجعلى و سازنده آن استاد ابوالقاسم و تاریخ ساخت سال 1294 هـ . ق ثبت شده است. آیة الکرسى به خط نستعلیق بسیار زیبا در بالاى سه ستون اوّل تکیه دیده مى شود که در نوع خود بسیار جالب است.

به اعتقاد اهالى، شخصیّت مدفون در بقعه، فرزند بلافصل امام موسى کاظم(علیه السلام)است که جهت زیارت امام رضا(علیه السلام)گرفتار مخالفان شده و در این مکان به شهادت رسیده است. پرواضح است که چنین داستانى درباره اکثر مزارات امامزادگان ایران ساخته شده و غالب آنها تهى از واقعیت است. در استان مازندران هیچ فرزند بلافصل امامى مدفون نبوده و کلا هیچ کاروانى از سادات جهت زیارت امام رضا (علیه السلام)از مسیر طبرستان در قرون ابتدایى اسلام، عازم خراسان نبوده و در هیچ یک از گزارشهاى مورّخان و علماى انساب به ثبت نرسیده است. طبرستان و شهر سارى مرکز سادات حسنى و حسینى است و تیره اى کوچکى از نوادگان امام موسى کاظم(علیه السلام)در طبرستان سکنى داشته اند که تعداد آنها به عدد انگشتان دست تجاوز نمى کند.

محل دفن عبدالله بن موسى(علیه السلام)

همچنان که در شرح حال امامزاده عبّاس مدفون در بلوار امام رضا(علیه السلام) اشاره شد، عبدالله بن موسى(علیه السلام) سیّدى بسیار جلیل القدر، عظیم الشأن و بزرگوار بود.

عبدالله بن موسى(علیه السلام)، از مادرى ام ولد «کنیز» بدنیا آمد.^([1]) شیخ طوسى(رحمه الله) او را از اصحاب امام رضا(علیه السلام)برشمرده^([2])، و نمازى شاهرودى اضافه مى کند که وى از اصحاب پدرش امام موسى کاظم(علیه السلام) و برادرش امام رضا(علیه السلام)بوده
است.^([3]) مامقانى از او به «امامى ممدوح» تعبیر مى کند.^([4]) بهرروى وى از محدثین بزرگ و در نزد همگان از مقام و منزلت بلندى برخوردار بود و در مدینه فتوى مى داد.^([5]) کتاب ابى داوود در خلق قرآن را روایت کرده^([6]) و «حسن بن دینار»^([7])، و «على بن سائح»^([8]) و «على المحمودى»^([9]) از وى روایت نقل مى کنند. «ابراهیم بن هاشم» او را توثیق کرده است.^([10])

محبت و احترام عبدالله بن موسى(علیه السلام) نسبت به امام جواد(علیه السلام) حکایت از معرفت او نسبت به امام(علیه السلام) زمان خود دارد.^([11]) هنگامى که امام رضا(علیه السلام)وفات یافت، تعدادى از شیعیان به مدینه آمدند تا فرزند و جانشین او امام جواد(علیه السلام) را زیارت کنند، آن گاه عموى آن امام (عبدالله بن موسى(علیه السلام)) در حالى که پیرمرد کهنسال خردمندى بود و لباس خشنى به تن داشت و میان پیشانیش در اثر سجده هاى زیاد و طولانى پینه بسته بود، بر آنان وارد شد، سپس امام جواد(علیه السلام) که کودک نه ساله بود به مجلس وارد شد و عبدالله هم به احترام امام(علیه السلام) از جاى برخاست، او را در آغوش کشید، میان پیشانى او را بوسید و مجلس پیرامون گفتگوى شیعیان با امام جواد(علیه السلام) ادامه یافت....^([12])

مرحوم مامقانى پس از ذکر روایت فوق قایل به عدالت عبدالله شده است.^([13])سیّد جعفر اعرجى از او به سیدى جلیل القدر و مقدم بر سایر سادات یاد مى کند.^([14]) ابن طباطبا او را ساکن در نصبین کوفه مى داند.^([15]) از اینرو قبرى به او در عراق در منطقه «خرم غماس» مشهور است.^([16]) سن او را هنگامى که در مدینه بود، نود سال نوشته اند.^([17]) ضامن بن شدقم وى را مکنّى به «ابوجعفر»^([18]) دانسته و به اتفاق نقل اکثر علماى انساب، عبدالله داراى سه دختر و پنج پسر به اسامى زینب، فاطمه، رقیه، احمد، محمد، حسین، حسن و موسى بوده است.^([19]) ابوطالب مروزى تعداد پسران وى را شش تن مى داند اما از ذکر نام آنها خوددارى کرده است^([20]) این احتمال که فرزند ششم او جعفر باشد بعید به نظر نمى رسد، چونکه او مکنى به ابوجعفر بوده است. لکن ضامن بن شدقم «على» را بر تعداد فرزندان اضافه نموده است.^([21])

عبدالله بن موسى(علیه السلام) به جهت سکونت در منطقه «عوکلان»^([22]) به عوکلانى مشهور شد^([23])، و فرزندان او نیز به «بنى عوکلانیون» خوانده شدند.^([24]) ابى نصر بخارى تداوم نسل وى را تنها از یک فرزند او «موسى الثانى» مى داند^([25])،
اما برخى فرزند دیگر او محمد را نیز جزو معقّبین ذکر نموده اند.^([26]) که به هرحال اعقاب او در کوفه، نصبین، سیرجان و رمله و مصر پراکنده بودند.^([27])

از تاریخ وفات او هیچ اطلاعى در دست نیست و درباره محل دفن او نیز بین مورخان و علماى انساب اختلاف است. اما نسبت او به «عوکلان» نشان مى دهد که تا آخر عمر خود در آنجا بوده است، اما ابن طباطبا وى را ساکن در کوفه مى داند^([28])، ظاهراً این موضوع پس از بازداشت امام جواد(علیه السلام) به عراق مى باشد که وى نیز به آنجا مهاجرت نموده است و در آنجا وفات یافته باشد و مزارى در کوفه به او منسوب است.^([29])

به هرحال هیچ مدرک معتبرى دال بر مهاجرت عبدالله بن موسى که پیرمردى نود ساله بود، به ایران در دست نیست، با این حال اقوال متعددى مبنى بر دفن او در شهرهاى ایران گزارش شده که هیچکدام آن منشاء صحیحى ندارد به برخى از آنها اشاره مى شود.

مزارات منسوب به عبدالله بن موسى(علیه السلام)

شیخ عبدالجلیل قزوینى رازى در هنگام توصیف علماى «آبه» گوید: «شهادتگاه عبدالله و فضل و سلیمان فرزندان امام موسى کاظم(علیه السلام) در آبه است. محل قبور این عزیزان نورانى و پر از قبور علماء و فقها است.»^([30])

قاضى نورالله مرعشى در کتاب مجالس المؤمنین نیز در وصف مزارات آبه گوید: «مشاهدى که در آبه قرار دارد عبارتند از: شهادتگاه عبدالله و فضل و سلیمان فرزندان امام موسى کاظم(علیه السلام) که آنها مشاهدى نورانى است.»^([31])

سیدحسین بن مساعد حسینى در حاشیه اش بر عمدة الطالب گوید: «قبر عبدالله در روستایى از روستاهاى ساوه مشهور است و من در ماه رمضان سال 918 آن را زیارت کردم.»^([32])

همچنین شیخ عبدالجلیل رازى قزوینى از صفى الدّین ابوالمحاسن همدانى نقل مى کند که قبر عبدالله بن موسى(علیه السلام) در ارجان است.^([33])

حمدالله مستوفى قزوینى نیز آنجا که از اولاد امام موسى کاظم(علیه السلام) یاد مى کند، محل دفنش را در ارجان دانسته است.^([34])

نمازى شاهرودى در کتاب رجالش مزار وى را در پنج فرسنگى قم در مسیر جاده اصفهان مى داند.^([35])

عباس فیض قبر کنونى در قم را معتبر نمى داند و لذا براى او هیچ نسبتى ذکر نمى کند.^([36])

در وسط شهر گرگان گنبد مرتفع و با صولتى وجود دارد که به اعتقاد اهالى او از فرزندان امام موسى کاظم(علیه السلام) و برادر امام رضا(علیه السلام) است و مورد احترام و اعتقاد قاطبه اهالى استان گلستان و مسافرین این منطقه است. به احتمال قوى امامزاده مذکور «عبدالله ابو محمّد جرجانى بن محمّد اعرابى بن قاسم بن حمزة بن موسى(علیه السلام)» مى باشد. برادر وى امامزاده عبّاس مدفون در بلوار امام رضاى شهر سارى است.^([37])

شیخ ذبیح الله محلاتى قبر عبدالله بن موسى(علیه السلام) را در سمت غربى خارج از شهر ملایر دانسته است.^([38]) با این حال هیچ یک از مورخانى که به نظرات آنان اشاره شد، منبع مهاجرت و شهادت و دفن عبدالله بن موسى(علیه السلام) را در شهرهاى قم، ساوه، ملایر، ارجان و... ذکر ننموده اند. بنابراین نمى توان اقوال فوق را تأیید نمود، خصوصاً گفتار ابن طباطبا که وى را ساکن در نصیبین مى داند مقدم بر همه ى اقوال و مقرون به صحت است.^([39])

شخصیت مدفون در بقعه پایین کولا

همچنان که در شرح حال امامزاده حمزه رضاى هولار اشاره شد، جمع کثیرى از سادات حسنى در دستگاه حسن بن زید داعى به خدمت مشغول بودند و در جریان حمله یعقوب لیث صفارى به سارى در رکاب حسن بن زید به شهادت رسیدند. از این رو به اعتقاد ما شخصیّت مدفون در این بقعه سیّد عبدالله بن عیسى بن محمّد البطحانى بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن(علیه السلام)است که به گفته ى ابوالحسن عُمَرى در طبرستان = سارى وفات یافته است و همین قول را سیّد عبدالرزاق کمونه تایید کرده است.^([40])

به احتمال قرین به یقین، عبدالله بن عیسى، به عبدالله بن موسى تصحیف شده و سپس تصوّر کردند که منظور از موسى، امام موسى کاظم(علیه السلام) است که اشتباهى بیش نیست.

علاّمه سیّد مهدى تفرشى نیز عبدالله بن عیسى را متوّفى در طبرستان ذکر نموده است.^([41]) از آنجاییکه جمع کثیرى از سادات بطحانى و پسرعموهاى سیّد عبدالله در خدمت حسن بن زید داعى در سارى سکونت داشته اند،^([42]) این ادّعا را تایید مى کند که شخصیّت مدفون در این بقعه، سیّد عبدالله بن عیسى باشد.

دلیل دیگر، دو برادر بزرگوار عبدالله، بنام هاى حمزه اکبر و حمزه اصغر که اینک آرامگاههاى آنان در روستاى هولار و اسرم است در سال 260 هـ . ق بدست سربازان یعقوب لیث صفار به شهادت رسیدند که خود حکایت از به شهادت رسیدن و وفات سیّد عبدالله و دفن او در این مکان دارد.^([43])

برادر دیگر امامزاده عبدالله، على نام داشت که نقابت = سرپرستى سادات شهر سارى را از سوى حسن بن زید داعى بعهده داشت و فرزند او داود از نزدیکان و اصحاب سرّ داعى بشمار مى رفت.^([44])

برادر دیگر سیّد عبدالله، حسین نام داشت که در طبرستان = سارى سکونت داشته و داراى فرزندانى در این شهر بوده است.^([45])

علاوه بر موارد فوق، بالغ بر شصت تن از برادرزادگان و پسرعموهاى امامزاده عبدالله در شهر سارى به عنوان نقیب، قاضى، امیر و امام جماعت و فقیه سکونت داشته اند که اینک قبور آنان به عنوان فرزندان امام موسى کاظم(علیه السلام)شهرت دارند که در این کتاب به برخى از آنان اشاره شده است.