مزارات ایران و جهان اسلام

این امامزاده اصلاً بنایى ندارد و به صورت ضریحى در میان کوچه اى با خانه‌های اهالى محصورند، است.

جاده خاوران در جنوب شرقى تهران و امامزاده غیبى در پنج کیلومترى جاده خاوران قرار دارد. روستاى گل تپه کبیر در حدود پنج کیلومترى جاده خاوران نزدیک روستاى عبّاس آباد و در منطقه اى کشاورزى واقع شده است و امامزاده تقریباً در وسط روستاست. اکثر ساختمان‌های اطراف امامزاده یک طبقه‌اند و به ندرت ساختمان‌های دو طبقه مشاهده می‌شوند. آسان‌ترین راه دسترسى به امامزاده از طریق جاده خاوران، جاده روستاى عبّاس آباد به روستاى گل تپّه کبیر است.

بقعه این امامزاده در میان روستاى زیوان و در جنوب غرب حسن آباد فشافویه واقع شده است.

بنا از یک اتاق به عنوان مقبره و یک اتاق جانبى تشکیل شده است. حیاط بقعه در شرق این دو اتاق قرار دارد. در گذشته، این دو اتاق از طریق راهرویى به یکدیگر مرتبط بود که در حال حاضر این راهرو مسدود است و از اتاق جانبى به عنوان پایگاه بسیج استفاده می‌شود. مساحت بناى امامزاده 62 متر مربّع، مساحت عرصه آن 205 متر مربّع و ارتفاع نماى بقعه تا کف حیاط 90/4 متر است. ورودى صحن یک درِ فلزى سبز رنگ به ابعاد 2×1 متر است. این ورودى به صحن گشوده می‌شود و در جنوب آن قرار دارد.

صحن در شرق مجموعه قرار گرفته است. کف صحن موزاییک است و اطراف آن با دیوارى محصور است که با گچ و خاک پوشانده شده و قسمت‌هایی از این پوشش ریخته است. در وسط صحن یک باغچه کوچک دیده می‌شود. در غرب صحن نیز بقعه و اتاق جانبى قرار دارد. نماى اصلى بقعه، نماى شرقى آن است که درهاى مقبره و اتاق جانبى در آن دیده می‌شود.

بقعه این امامزادگان در شهر رى و در نزدیکى حرم مطهّر حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) و در میان بوستات دانش قرار گرفته است. نزدیکى بنا به مجموعه حضرت عبدالعظیم حسنى (علیه السلام) سبب شده تا زوّار حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) براى زیارت به این مکان نیز بیایند. طرح کلّى بنا قدیمى است امّا اندود کاری‌های داخل و بیرونى آن جدید است.

در گذشته، در اطراف بقعه قبرستانى وجود داشته که این قبرستان به پارک تبدیل شده است.

بقعه این امامزاده در روستاى اشتهازان، از بخش فشاپویه دهستان کلین قرار گرفته است.

بنابر گفته اهالى نام این مکان، امامزاده ملک است و از آنجا که هیچ نشانى از سنگ قبر او وجود ندارد به امامزاده غیبى شهرت یافته است.

بر اساس گفته راویان، در اوایل دهه 1340 هـ . ش در جوار مکان فعلى امامزاده، خانه یکى از روستاییان به نام رجبعلى و بقعه محلّ قرار دادن آرد بود. روزى نوجوانى با پیراهن سفید به رجبعلى می‌گوید با طهارت به اینجا بیا. اینجا امامزاده ملک غیب است. فردى به نام جعفر زاده که مباشر بوده از این قضیه مطلع می‌شود، ابتدا به مدّت سه روز به آن اتاق آب می‌بندند تا خراب شود، اما با خراب نشدن بنا، او با بیل و کلنگ آن را خراب می‌کند و اتاق با صداى مهیبى ویران می‌شود. در این هنگام، صدایى به مباشر می‌گوید، خانه‌ام را خراب کردى خدا خانه‌ات را خراب کند.

بقعه باشکوه این امامزاده در خیابان فدائیان اسلام و در فاصله میدان حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) و میدان بسیج مستضعفین (سه راه ورامین) واقع شده است. رو به روى سه راه ورامین، در ضلع غربى خیابان فدائیان اسلام، خیابان فرعى امامزاده قرار دارد، که مستقیماً به بقعه منتهى می‌شود. این بقعه، که در سیصد مترى بازار و میدان اصلى شهر قرار گرفته است، از نظر نزدیکى به حرم حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) و مرکز شهر از موقعیّت ممتازى برخوردار است. وجود مسجد فیروزآبادى در جنوب بقعه و قبرستان ابن بابویه در شمال شرقى آن بر اهمیّت معنوى ـ مذهبى این بقعه می‌افزاید. امامزاده در محوّطه قبرستان قرار گرفته است.

از امامزادگان دیگرى که در قسمت شمال شرقى صحن حضرت عبدالعظیم حسنى (علیه السلام) مدفون‌اند و بقعه و بارگاه مرتبى نیز دارند، امامزاده طاهر (علیه السلام) می‌باشد. امامزاده طاهر از احفاد امام سجّاد (علیه السلام)، در شهر رى مدفون است و همه روزه هزارن نفر از راه دور و نزدیک به زیارتش تشرّف پیدا می‌کنند.

مشهور به «سیّد طاهر»، بقعه این امامزاده در سه کیلومترى شهرک جانبازان و جنوب غربى روستاى قلعه نو و در جنوب شرقى شهر جانبازان حسن آباد واقع شده است.

براساس آنچه روى سنگ قبر حک شده، امامزاده سیّد طاهر از نوادگان حضرت امام موسى بن جعفر (علیه السلام) معرفى شده است. کتیبه روى سنگ قبر این گونه است: «مقبره امامزاده سیّد طاهر نوه حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام) عمر طولانى، تاریخ یازدهم جمادى الاخر 93 هجرى قمرى» بر اساس این کتیبه امامزاده در حدود سال نود هجرى می‌زیسته و اگر از نوادگان امام موسى بن جعفر (علیه السلام) بوده باشد، این تاریخ، تاریخ درستى نیست، زیرا ولادت امام موسى بن جعفر (علیه السلام) در سال 138 هـ . ق و شهادتشان در سال 183 هـ . ق بوده است.

بقعه این امامزاده در میان روستاى فیروزآباد در مسیر جاده ورامین و در حدود ده کیلومترى شهر رى قرار دارد. فاصله بنا از جاده ورامین حدود یک کیلومتر است. امامزاده در انتهاى روستاى فیروز آباد جایى که تقریباً منازل مسکونى به پایان می‌رسد، واقع شده است. در شمال و غرب بقعه، زمین‌های کشاورزى، در شرق، پارک امامزاده شعیب و در جنوب آن قبرستان قرار دارد. بهترین و نزدیک‌ترین راه دسترسى به امامزاده از طریق جاده ورامین و روستاى فیروز آباد است.

بقعه این امامزاده در ضلع شمالى پارکینگ حرم مطهّر حضرت امام خمینى(رحمه الله)، در میان فضایى سبز و مشجّر و در سیصد مترى روستاى غار واقع شده است.

ساختمان قدیمى بنا، خشت و گل، و داراى گنبدى کوچک بوده و داخل حرم را با گچ آب، سفید کرده بودند. اطراف بقعه در گذشته بیابان، و براى ورود به امامزاده نیز چند پلّه وجود داشت. تقریباً در سال 1340 هـ . ش، آب انبارى به مساحت تقریبى پنج متر در جلو امامزاده ساخته شد که تا سال 1373 هـ . ش وجود داشت. غسّالخانه اى از خشت و گل در این امامزاده بود که بعد از پیروزى انقلاب اسلامى خراب شد. ایوان کنونى نیز از همان قدیم وجود داشته است.

بقعه این امامزادگان در دشتى وسیع کنار روستاى کوشک از دهستان کلین و از بخش فشاپویه شهررى، بعد از روستاى ابراهیم آباد قرار دارد.

ساختمان بقعه، بنایى از خشت و گل بود و بیش از صد سال عمر داشت و دو گنبد ضربى و خشت و گلى کوچک بر فراز آن تعبیه شده بود که نشان گر وجود دو مقبره در آن بود. مساحت کلّ بقعه حدود 200 متر مربّع و نیاز به تعمیر داشت اما به جهت حفّارى غیر مجاز و لطمه وارد شدن به بقعه آن را تخریب کردند. در هنگام بازدید، گودال بزرگى در وسط بقعه حفر شده و استخوان هاى زیادى در اطراف آن پراکنده بود. چشم انداز بقعه زیباست و روى تپّه اى مشرف بر روستا قرار دارد. اهالى این دو امامزاده را دو برادر مى دانند و معتقدند که ایوب بزرگتر از یوشع است و نسب آنان به امام سجّاد(علیه السلام)منتهى مى شود.^([1])

بقعه این امامزادگان در میان قلعه شمس آباد از روستاى کریم آباد بخش کهریزک و در مسیر اتوبان خاوران ـ جاده عبّاس آباد واقع شده است.

طرح بقعه متشکل از یک گنبد خانه شش وجهى است، که در شمال و غرب آن تعدادى فضاهاى جانبى ساخته خواهد شد.

سازه بنا فلزى، و دیوارها با آجر ساخته شده است.

بناى امامزاده به صورت نیمه ساز است، به طورى که بعضى دیوارهاى آن هنوز ساخته نشده، بنابراین، از جاهاى مختلف مى توان به محلّ سنگ قبرها رسید. بنا از غرب و شمال به دیوار قلعه، از ضلع شرق به محوطه باز قلعه (حیاط) و از جنوب به خانه اى مخروبه منتهى مى شود.

بقعه این امامزاده در حدود سه کیلومترى جاده حسن آباد، منتهى به روستاى کوشک و در ضلع غربى روستاى زیوان از دهستان کلینِ شهررى قرار دارد.

تاریخ ساخت بنا به طور دقیق مشخص نیست و از ابتدا به همین صورت بوده و فقط مرمّت هاى جزیى در آن انجام شده است. در سال 1380 هـ . ش بنا رنگ کارى و در اواخر تابستان 1384 هـ . ش کف حرم سنگ کارى شده است.

بنا پیش از این فاقد ضریح، صندوق و سنگ قبر بوده است. گنبد تغییر خاصى نکرده و تنها مرمّت هاى جزئى روى آن انجام شده است.

بقعه باشکوه این امامزاده در قریه آب اندرمان، خیابان شهید رجایى، خیابان امامزاده ابوالحسن، در محوّطه مشجّر و با صفا واقع شده است.

شکل خارجى بقعه و گنبد آن شباهت زیادى به بقعه امامزاده عبدالله خیابان فدائیان اسلام، سه راه ورامین دارد و در این مورد نیز تصوّر مى شود که معمار تعمیر هر دو بنا یک نفر بوده است. با این اختلاف که بقعه امامزاده عبدالله آباد و دایر و تعمیرات زیاد در آن به عمل آمده، ولى بقعه امامزاده ابوالحسن ساده تر ساخته شده و غیر از تعمیراتى که اخیراً داخل حرم و نماى بیرون انجام گرفته، کار جدّى صورت نگرفته است.

بقعه امامزاده ابراهیم در انتهاى روستاى قلعه بلند، درب بهشت ابراهیم و قبرستان عمومى قلعه بلند واقع شده است.

ساختمان بقعه، بنایى ساده از خشتوگل و آجر مى باشد که به صورت مربّع ساخته شده و یک گنبد ضربى روى مرقد مى باشد که در وسط آن صورت قبر امامزاده قرار دارد. در سالیان اخیر اهالى در صدد بازسازى آرامگاه امامزاده بودند امّا متأسّفانه از هویّت شخص مدفون اطّلاعى حاصل نشد.

امامزادگان ابراهیم و اسماعیل ـ قلعه دولت آباد

مشهور به «سیّد ابراهیم و سیّد اسماعیل»، بقعه این امامزادگان در روستاى قلعه دولت آباد قرار دارد.

بناى بقعه به صورت مربّع مستطیل و تک اتاق معمولى و فاقد گنبد و رواق است. چند سال قبل، اهالى محلّ و خیّرین یک سازه فلزى در زیر بناى 60 مترى، بناى جدیدى را آغاز نمودند که 60 متر نیز الحاقات دیگر بقعه است. ضریح آن چوبى و اخیراً فلزى شده و بیشترین زایرین بقعه، خواهرانند. به اعتقاد اهالى، نسب این دو بزرگوار به امام موسى کاظم (علیه السلام) مى رسد.^([1])

مشهور به «سیّد ابراهیم و سیّد اسماعیل»، بقعه باشکوه این امامزادگان در شرق بخش کهریزک، انتهاى بلوار دکتر حکیم زاده، در محلّه قلعه شیخ، و در امتداد خیابانى که به طرف آسایشگاه معلولین کهریزک منتهى مى شود، قرار دارد.

بقعه در گذشته ساختمانى کوچک داشت و از دو اتاق گنبدى تشکیل شده و از خشت و گل بود، که روى آن را کاهگل کشیده بودند. درباره بانى اولیه و تاریخ احداث آن اطّلاع دقیقى در دست نیست. بنا هیچ نوع تزییناتى نداشته و بناى کنونى پس از تخریب بناى قدیمى ساخته شده است. براى امامزاده طرح جامعى نیز در نظر گرفته شده است، بر اساس این طرح قرار است در اطراف بقعه، حسینیه، زائر سرا، مرکز فرهنگى، وضوخانه پارکینگ عمومى ساخته شود. ضریح اولیه چوبى بوده که در گذشته از بین رفته است و اطّلاعى از آن در دست نیست. دوّمین ضریح که تا سال 1379 هـ . ش در محلّ نصب بوده، یک ضریح آلومینیومى به شکل مکعّب مستطیل و به ابعاد تقریبى 3×50/1 متر بوده است، این ضریح که با نرده هایى فلزى محصور شده بود. توسّط یکى از آهنگران روستا ساخته شده بود که پس از تعویض ضریح به خود او بازگردانده شد و ضریح کنونى جایگزین آن شد.

بقعه این امامزاده در خیابان شهید رجایى(رحمه الله) روستاى اندرمان و در انتهاى خیابان امامزاده ابوالحسن واقع شده است.

در گذشته (در سال 1335 هـ . ش) دیوار کوتاه گلى و مخروبه اى صحن را از زمین هاى پیرامون مشخص مى کرد و امامزاده در میان باغى قرار داشت که اطراف آن را قبرستانى در بر مى گرفت و تاریخ تمام سنگ هاى روى قبر مربوط به 1300 هـ . ش به بعد بود. درِ باغ و درِ ورودى امامزاده رو به شرق گشوده مى شد. هیچ چیزى که قدیم تر از سال 1275 هـ . ق باشد، در این امامزاده دیده نمى شد. تنها کتیبه تاریخ دار موجود در بنا کتیبه اى بود در ضلع شرقى که با خط سفید نستعلیق به صورت زیر روى آن نقش شده بود: «هذا المرقد المنوره حضرت امامزاده ابراهیم ابن موسى ابن جعفر(علیه السلام)، البانى هذا العماره حاجى محمّد على بزرگ سنه 1275».

بقعه این امامزادگان در روستاى اراد از بخش حسن آباد فشاپویه و در 14 کیلومترى شهررى واقع شده است.

بناى امامزاده در چهل سال پیش کاملا معمولى بوده است. جنس دیوارهاى آن کاهگل، و درِ ورودى بقعه در ضلع شمال شرقى قرار داشت. به طورى که، پس از در، سنگ قبر امامزاده ابراهیم در مقابل زائر قرار مى گرفت. در ورودى به طول یک متر و چوبى بود. ابعاد حرم نیز چهار متر داشت. در گذشته، پیش فضاى کوچکى جلوى بقعه وجود داشته، به طورى که بعد از در بقعه، پیش فضا و بعد از ایوان، بقعه قرار داشته است. بناى کنونى امامزاده، در اوایل دهه 1340 هـ . ش، ساخته شد که در مجموع هشتاد و پنج هزار تومان هزینه دربرداشته است. امامزادگان ابراهیم و اسحاق در گذشته نیز به همین نام معروف بوده اند و فاقد ضریح بوده اند. از گنبد قبلى اطّلاعى به دست نیامد و تنها گفته شده که گنبد کاهگلى داشت.

از هزاران سال پیش تا کنون مهندسان ایرانى به این درک رسیده بودند که با معمارى مى تواند هویّت فرهنگى و فکرى خود را آشکار سازند و بناى یادبودى براى بزرگان خود بنا نهند و اکنون اگر به حرم حضرت امام(رحمه الله) بروید این عظمت فکرى را در ساخت این بنا در خواهید یافت که چگونه از سازه هاى بتونى در ستون هاى رفیع حرم استفاده کردند عظمتى در طرّاحى و معمارى که از هم اکنون نیز براى اهل فن بسیار پرجاذبه شده است. بنایى که با کمک هاى خود جوش زائران مراحل پایانى ساخت را پشت سر مى گذارند.

(پژوهشى در معمارى و شرح حال شخصیّت هاى مدفون در بقاع متبرکه شهرستان رى)

به سفارش اداره فرهنگ و ارشاد اسلامى شهرستان رى

تحقیق و تألیف: دکتر محمّد مهدى فقیه بحرالعلوم

ناشر: انتشارات وثوق

ویراستار و رجوع به منابع: سیّد اسحاق حیدرى و مهدى ملک آسا

صفحه آرا: اکبر رحمتى

حروفچین: زهرا بختیارى (دفتر مؤسّسه دایرة المعارف بقاع متبرّکه)

قبرستان ابن بابویه از قبرستان هاى قدیمى تهران است. قدمت این قبرستان همزمان با شکل گیرى بقعه شیخ صدوق(رحمه الله)، از علماى برجسته شیعى است. این قبرستان در شهررى، در نزدیکى مرقد حضرت عبدالعظیم حسنى(علیه السلام) و تقریباً در کنار برج تاریخى طغرل قرار دارد. امروزه در قبرستان اموات به خاک سپرده نمى شوند، اما به دلیل آرمیدن سرشناسان ادبى، فرهنگى، علمى و عرفانىِ بسیار در این قبرستان، این مکان هنوز هم آباد است و یکى از پر رفت و آمدترین قبرستان هاى تهران است.